--> -->

Tò he nét đẹp xưa

Những ký ức về tuổi thơ của đa số người dân Việt Nam đều gắn liền với món đồ chơi mang tên tò he. Đến nay, tuy món đồ chơi dân gian này đã không còn thịnh hành, những vẫn có những nghệ nhân đang miệt mài lưu giữ và bảo tồn nét đẹp ấy ngay trong lòng Hà Nội.
Về làng “lưu giữ” ký ức tuổi thơ… Tái hiện Hà Nội văn hiến qua nghệ thuật dân gian tò he

“Tò he xanh đỏ tím vàng/ Mẹ mua mỗi độ chợ làng vào phiên/ Chim cò ngũ quả cô tiên/ Nhỏ xinh đánh đổi nỗi niềm tuổi thơ” (Trích Tò he, Hoàng Anh Tuấn (II)). Tò he, hay còn gọi là con giống bột, là một loại đồ chơi dân gian của trẻ em Việt Nam. Nhắc đến tò he, là người ta nghĩ ngay đến món đồ chơi mang đậm ký ức tuổi thơ, với những tạo hình quen thuộc và đầy màu sắc. Không ai biết chính xác tò he có từ bao giờ, nhưng trong tiềm thức của các bậc cao niên, tò he đã có từ rất lâu và là nét văn hóa dân gian mang đậm hồn Việt.

Tò he nét đẹp xưa
Tò he - món đồ chơi mang đậm ký ức của tuổi thơ

Ban đầu, tò he là sản phẩm làm bằng bột để cúng lễ nên chúng thường được tạo hình thành các con vật như công, gà, trâu, bò,..nên ngoài cái tên tò he hay con giống bột, nó còn được gọi với cái tên “bánh chim cò”. Cũng có nơi lại gọi là “con bánh” bởi những tạo hình đĩa xôi, nải chuối,.. để mang đi lễ chùa. Con giống bột gồm có ba loại là con giống của Đồng Xuân, của Phố Khách và của Phú Xuyên. Tuy nhiên, vào đầu năm 90, con giống bột của Đồng Xuân và Phố Khách gần như đã thất truyền, còn con giống Phú Xuyên thì chỉ thịnh hành nặn các nhân vật trong phim và được gắn vào que tre.

Nguyên liệu làm ra tò he cũng vô cùng đặc biệt. Tò he thường được làm bằng bột tẻ pha chút nếp, đem xay nhuyễn, luộc chín, pha thêm chút đường để có thể ăn được, tò he không phải là món đồ chơi sản xuất máy móc rồi mới mang ra bán. Mọi nguyên liệu đều được chuẩn bị sẵn ở nhà, sau đó đến nơi, nghệ nhân mới luộc bột, pha màu (ngày xưa thường sử dụng màu từ các nguyên liệu tự nhiên như dầu gấc, lá trầu,…nhưng hiện nay dùng phẩm màu để tiện hơn cho việc tạo hình) để đảm bảo chất lượng cho sản phẩm…

Những năm gần đây, món đồ chơi dân gian này dường như đã ít xuất hiện, cũng gần như bị bỏ quên giữa muôn vàn các loại trò chơi hiện đại, nhưng những con tò he nhỏ xinh vẫn luôn thu hút ánh nhìn của trẻ em. Và ngay giữa Hà Nội, cũng có một làng nghề truyền thống lưu giữ nét đẹp này.

Cách trung tâm Hà Nội 30km, làng Xuân La, xã Phượng Dực, huyện Phú Xuyên là làng nghề tò he duy nhất ở Việt Nam. Với tuổi đời lên đến 300 năm, làng Xuân La cũng đã trở thành một mảnh ghép không thể thiếu, góp phần lưu giữ một nét đẹp văn hóa truyền thống của Hà Nội.

Cùng đất nước đi qua bao lần chuyển mình, tưởng chừng như nghề làm tò he rồi sẽ không còn được bền vững, nhưng những người dân làng Xuân La vẫn quyết tâm bám trụ với nghề. Ở Xuân La, không ai là không biết làm tò he, từ các cụ già cho tới các em nhỏ.

Và nhắc đến làng nghề này, không ai là không biết đến anh Đặng Văn Hậu - nghệ nhân 34 tuổi với 16 năm gắn bó với nghề nặn tò he. Trong quá trình giữ gìn nghề nặn tò he truyền thống, tuy gặp phải không ít khó khăn, nhưng anh may mắn được gặp nhà nghiên cứu văn hóa Trịnh Bách và nghệ nhân Phạm Nguyệt Ánh - người duy nhất còn làm được con giống Đồng Xuân.

Kết hợp từ kỹ thuật của nghệ nhân Nguyệt Ánh cùng những ký ức và phác họa của nhà nghiên cứu Trịnh Bách, anh Hậu đã học và phục hồi được những con giống cổ như ngày xưa. Từ con giống chợ Đồng Xuân đến con giống Phố Khách, con giống Phú Xuyên đều đã được phục hồi từ năm 2017. Và thế là từ đó đến nay, những người dân Hà Nội lại được nhìn thấy những con nghê hý châu, sư tử hý cầu, con cá vàng, bộ lục súc và cả con giống ở Huế cũng được phục hồi lại gần như đầy đủ.

Không chỉ cố gắng mang nét đẹp về món đồ chơi tuổi thơ này quay lại, các nghệ nhân làng Xuân La còn mong muốn được mang tò he ra nước ngoài, để khẳng định với bạn bè quốc tế một nét văn hóa lâu đời và đặc sắc của người dân Việt Nam.

Mốc đánh dấu mang tò he đi “xuất ngoại” là ngày nghệ nhân Nguyễn Văn Thuận nhận được giấy mời sang Nhật Bản tham dự hội chợ Quốc tế Expo - Aichi năm 2005 và sang Mỹ nhân dịp kỷ niệm 10 năm bình thường hóa quan hệ Việt - Mỹ. Hay vào năm 2012, nghệ nhân Nguyễn Văn Định được Hội di sản Văn hóa Việt Nam phối hợp cùng Đại sứ quán Việt nam tại Nhật Bản mời tham gia biểu diễn nặn tò he trong chương trình “Lễ hội Việt Nam tại Nhật Bản”.

Và ngày nay, để tiếp tục giữ lửa cho một làng nghề truyền thống, không chỉ anh Hậu mà các nghệ nhân tại làng Xuân La vẫn đang từng ngày đổi mới trong cách nặn tò he, đồng thời tìm ra nguồn nguyên liệu có thể bảo quản tò he trong thời hạn vài năm, cập nhật các nhân vật hoạt hình cho phù hợp với thị hiếu của lớp trẻ Việt Nam, thổi hồn vào món đồ chơi mang đậm những ký ức tuổi thơ này. Cũng với mục tiêu ấy, mà những nghệ nhân làng Xuân La đã biến tấu sản phẩm mới lạ như: Tò he trên tranh, tò he trong hộp gỗ, tò he trong cốc thủy tinh, tò he khổng lồ…

Đối với người dân Việt Nam, tò he không chỉ là một món đồ chơi dân gian độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc mà đó còn là món ăn tinh thần gần gũi, tích lũy trí tuệ nhân dân qua nhiều đời./.

Phương Linh

Có thể bạn quan tâm

Ý kiến bạn đọc

Nên xem

Thủ tướng Chính phủ: Chuẩn bị phát động phong trào toàn dân thi đua làm giàu

Thủ tướng Chính phủ: Chuẩn bị phát động phong trào toàn dân thi đua làm giàu

Thủ tướng Phạm Minh Chính cho biết đã chỉ đạo Bộ Nội vụ chuẩn bị phát động phong trào toàn dân thi đua làm giàu, đóng góp cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
HANDICO: Phong trào thi đua “Công nhân giỏi”  đạt hiệu quả thiết thực

HANDICO: Phong trào thi đua “Công nhân giỏi” đạt hiệu quả thiết thực

Xác định thi đua là động lực cho sự phát triển, thời gian qua Công đoàn Tổng Công ty Đầu tư và Phát triển nhà Hà Nội (HANDICO) đã phối hợp với chuyên môn đẩy mạnh các phong trào thi đua, trong đó có phong trào “Công nhân giỏi”, đạt những hiệu quả thiết thực.
Mở đợt cao điểm chống buôn lậu thuốc, hàng giả trong lĩnh vực y tế

Mở đợt cao điểm chống buôn lậu thuốc, hàng giả trong lĩnh vực y tế

Bộ Y tế vừa có công văn số 3005/BYT-QLD gửi UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương triển khai Công điện số 65/CĐ-TTg ngày 15/5/2025 của Thủ tướng Chính phủ về việc mở đợt cao điểm đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.
Hà Nội: Hơn 75.000 cán bộ, đảng viên dự hội nghị toàn quốc quán triệt 2 nghị quyết quan trọng

Hà Nội: Hơn 75.000 cán bộ, đảng viên dự hội nghị toàn quốc quán triệt 2 nghị quyết quan trọng

Để bảo đảm các điều kiện kết nối và tham gia đầy đủ của các cấp, các ngành, Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy Hà Nội đã có công văn ngày 15/5 gửi các cấp ủy, tổ chức Đảng.
Nguy hại khi sử dụng thuốc giả, thực phẩm chức năng giả

Nguy hại khi sử dụng thuốc giả, thực phẩm chức năng giả

Thời gian gần đây các cơ quan chức năng liên tục triệt phá những đường dây sản xuất thuốc giả, thực phẩm chức năng giả, thiết bị y tế giả… điều này khiến nhiều người dân không khỏi hoang mang, lo lắng. Đáng lo ngại, theo các chuyên gia y tế, nếu người bệnh dùng phải thuốc giả, thực phẩm chức năng giả sẽ gây tác hại khôn lường.
Tổng Bí thư Tô Lâm tham quan triển lãm thành tựu phát triển kinh tế tư nhân

Tổng Bí thư Tô Lâm tham quan triển lãm thành tựu phát triển kinh tế tư nhân

Sáng 18/5, Tổng Bí thư Tô Lâm cùng lãnh đạo Đảng, Nhà nước tham quan Triển lãm về những thành tựu trong phát triển kinh tế tư nhân và các gian hàng trưng bày sản phẩm.
Phân luồng qua cửa khẩu Kim Thành (Lào Cai) mùa vải 2025

Phân luồng qua cửa khẩu Kim Thành (Lào Cai) mùa vải 2025

Ban Quản lý Khu kinh tế cửa khẩu tỉnh Lào Cai vừa thông báo phân luồng phương tiện chở hàng hoá xuất khẩu qua Cửa khẩu quốc tế đường bộ số II Kim Thành trong mùa vải 2025.

Tin khác

Lưu giữ hồn dân tộc qua di sản văn hóa dân gian

Lưu giữ hồn dân tộc qua di sản văn hóa dân gian

Là vùng đất có truyền thống văn hóa lâu đời, huyện Phú Xuyên, Hà Nội, không chỉ nổi bật với các làng nghề truyền thống mà còn là nơi gìn giữ những giá trị văn hóa phi vật thể độc đáo. Từ hò cửa đình, múa bài bông đến hát trống quân, những di sản này không chỉ là sản phẩm của quá khứ mà còn là sự sống động của văn hóa cộng đồng, được duy trì qua nhiều thế hệ.
Dấu ấn cuộc đời, sự nghiệp cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh qua nghệ thuật tạo hình

Dấu ấn cuộc đời, sự nghiệp cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh qua nghệ thuật tạo hình

Ngày 16/5, tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam đã diễn ra lễ khai mạc Triển lãm chuyên đề “Hồ Chí Minh trong nghệ thuật tạo hình”, nhân dịp kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2025).
Khai mạc triển lãm số về nghệ thuật Phật giáo thời Lý

Khai mạc triển lãm số về nghệ thuật Phật giáo thời Lý

Ngày 16/5, Bảo tàng Lịch sử quốc gia đã khai mạc triển lãm chuyên đề "Vũ khúc Thiền môn - Nghệ thuật Phật giáo thời Lý: Di sản và Công nghệ".
Đông đảo phật tử, người dân tiếp tục về chùa Quán Sứ chiêm bái Xá lợi Đức Phật

Đông đảo phật tử, người dân tiếp tục về chùa Quán Sứ chiêm bái Xá lợi Đức Phật

Những ngày vừa qua, chùa Quán Sứ linh thiêng - Trụ sở Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam - đã chứng kiến sự kiện chưa từng có khi hàng vạn tăng ni, phật tử và nhân dân từ mọi miền đất nước thành kính, trang nghiêm chiêm bái Xá lợi Đức Phật từ Ấn Độ lần đầu tiên được tôn thỉnh về Việt Nam.
Hào quang xuất hiện ở Đại lễ Phật đản tại Hà Nội dưới góc nhìn khoa học

Hào quang xuất hiện ở Đại lễ Phật đản tại Hà Nội dưới góc nhìn khoa học

Khoảng 11h30 ngày 15/5, tại khu vực chùa Quán Sứ (Hà Nội), nơi đang diễn ra Đại lễ Phật đản 2025 hàng ngàn Tăng ni, Phật tử và người dân đã có cơ duyên chứng kiến một vòng hào quang sáng chói bao quanh mặt trời. Hiện tượng này đã khiến nhiều người không khỏi hiếu kỳ...
“Quà tháng 5 dâng Người": Lắng đọng và giàu cảm xúc

“Quà tháng 5 dâng Người": Lắng đọng và giàu cảm xúc

Chương trình nghệ thuật đặc biệt "Quà tháng 5 dâng Người" khắc họa hành trình cuộc đời và sự nghiệp cách mạng cao cả của Bác Hồ thông qua nghệ thuật.
Lễ hội Làng Sen năm 2025: Dấu ấn văn hóa đặc sắc

Lễ hội Làng Sen năm 2025: Dấu ấn văn hóa đặc sắc

Lễ hội Làng Sen đã trở thành biểu tượng văn hóa tinh thần không thể thiếu của người dân xứ Nghệ và là dịp để mỗi người con đất Việt bày tỏ lòng thành kính, biết ơn vô hạn đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh - anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa kiệt xuất.
Chùa Quán Sứ mở cửa cả đêm phục vụ người dân chiêm bái xá lợi Đức Phật

Chùa Quán Sứ mở cửa cả đêm phục vụ người dân chiêm bái xá lợi Đức Phật

Trước nhu cầu tâm linh sâu sắc của hàng vạn phật tử và người dân cả nước, Chùa Quán Sứ – trụ sở Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam - đã quyết định mở cửa xuyên đêm từ ngày 14 đến 16/5 để phật tử thập phương được chiêm bái xá lợi Đức Phật Thích Ca Mâu Ni trong không gian trang nghiêm, thanh tịnh.
Người dân, Phật tử xúc động chiêm bái xá lợi Đức Phật

Người dân, Phật tử xúc động chiêm bái xá lợi Đức Phật

Từ sáng sớm tinh mơ, rất nhiều người dân và Phật tử đã có mặt tại trước cửa chùa Quán Sứ để chờ được chiêm bái xá lợi Phật. Đây là một trong chuỗi các hoạt động nhân dịp Đại lễ Vesak Liên Hợp Quốc 2025 do Việt Nam đăng cai tổ chức. Sau chùa Thanh Tâm (TP.HCM) và núi Bà Đen (Tây Ninh), xá lợi Đức Phật đã được cung rước về tôn trí tại chùa Quán Sứ để nhân dân được chiêm bái từ 13-16/5.
Chùm ảnh người dân xếp hàng khắp phố Hà Nội chờ chiêm bái xá lợi Phật

Chùm ảnh người dân xếp hàng khắp phố Hà Nội chờ chiêm bái xá lợi Phật

Trong ngày đầu tiên được chiếm bái Xá lợi Phật 14/5, hàng nghìn người dân từ khắp nơi về chùa Quán Sứ chiêm bái xá lợi Phật Thích Ca Mâu Ni - bảo vật quốc gia Ấn Độ, trong khuôn khổ Đại lễ Vesak Liên hợp quốc 2025 tại Việt Nam.
Xem thêm
Phiên bản di động