Bài 2: Hiến kế giải quyết vấn nạn ở lễ hội

	Phục dựng lễ hội: Không thể để mất kiểm soát
	“Chuẩn hóa” lễ hội: Khó mấy cũng phải làm!
	Giữ gìn văn hóa lễ hội
	Bài 1: Nạn “cầu, xin, tranh, cướp” bùng phát: Cuồng tín nhiều... quản lý buông

Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vĩ.

PV: Theo thống kê của Cục Văn hóa cơ sở (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) hiện nay cả nước có hơn 8.000 lễ hội, trong đó phần lớn là lễ hội dân gian được tổ chức hàng năm. Theo ông có phải là quá nhiều?

Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vĩ: 8.000 lễ hội truyền thống xem qua thì tưởng nhiều, nhưng các lễ hội chủ yếu diễn ra trên địa bàn làng. Vậy thử đặt ngược lại vấn đề hiện còn có bao nhiêu làng trên phạm vi cả nước chưa có lễ hội? Chúng ta có trên 10.000 nghìn địa bàn cấp xã, mỗi xã có từ 4 đến hơn 10 làng. Những nơi không có lễ hội, đời sống cộng đồng như thế nào so với nơi có lễ hội. Đó là điều chưa được chú tâm nghiên cứu. Tôi so sánh ở quê tôi, xã có 10 làng, trong đó 6 làng Công giáo lễ Noel rực rỡ sắc màu vui vẻ, 4 làng thuần lương không có một tí lễ hội nào cả, xét về yếu tố tâm linh lòng cũng thấy… nao nao.

Tình trạng hỗn loạn, tranh cướp diễn ra trong nhiều lễ hội. Ảnh minh họa.

- Đúng như ông nói, đấy là hội làng, còn những lễ hội mang tính tâm linh cũng đang bị biến tướng? Ông nghĩ sao về vấn đề này?

Giải quyết vấn nạn trên theo tôi cần thiết: Các cấp quản lí nhà nước cần thấu hiểu lễ hội hơn nữa, thấu hiểu cụ thể chứ không ý kiến chung chung. Từ sự thấu hiểu đó mà tổ chức lực lượng chuyên môn có kịch bản, đạo diễn, thể nghiệm cho từng lễ hội. Có người nói, của dân gian thì trả về cho dân gian sao lại đưa chuyên nghiệp vào. Ấy là vì họ không hiểu mối quan hệ khăng khít giữa dân gian và bác học trong lịch sử phát triển văn hóa, phát triển nghệ thuật hoặc thể thao. Họ thường đối lập hai lĩnh vực này một cách định kiến. Chúng ta có lực lượng làm nghệ thuật, thể thao được đào tạo rất tốt từ nhiều nguồn nhưng, trừ những lễ hội hiện đại, họ chưa được huy động, đặt hàng trong những lễ hội cụ thể.

Đặc biệt theo tôi, dừng ngay lập tức việc tổ chức phát ấn có nguy cơ lan tràn để thủ lợi. Những nơi có các hành động hội tranh cướp, nếu gây mất trật tự hoặc trị an, cần tạm thời dừng hành động hội này trong lễ hội. Điều này là cần thiết, cũng như trong nhà đang cơn bỉ cực thì dừng liên hoan khánh tiết lại.

Đồng thời, phân loại các hành động hội dễ gây lôn xộn để đầu tư kịch bản tốt hơn cho từng cái, không nhất thiết phải làm đúng như một ghi chép xưa nào đó: ghi chép đó cũng chỉ phản ánh một lần nhìn, một góc quan sát, một quan niệm của người ghi chép mà thôi. Lễ hội là sự vận động liên tục: tục cướp vợ cổ xưa của người Anh đã biến thành hội thi cõng vợ vượt chướng ngại đầy tinh thần thể thao đó thôi. Với những hành động phản cảm có thể phát triển theo hướng biểu trưng, đậm tính âm nhạc và vũ đạo. Các nghệ sĩ nếu được Bộ Văn hóa thông tin đặt hàng, họ làm việc này rất tốt. Thời nào cũng có thể tạo nên giá trị truyền thống cả. Hôm nay tiếp thu giá trị, phát triển cái chân thiện mĩ để làm truyền thống cho mai sau. Lịch sử văn hóa mãi mãi vận hành như thế.

Câu tục ngữ “Phép vua thua lệ làng” (một thời được ngợi ca), theo tôi thực ra mang tính phản động lịch sử rất nhiều. Từ khi có nhà nước thì chức năng quản lí toàn bộ xã hội của nó được thừa nhận, kể cả vương quyền và thần quyền. Vậy các ban tổ chức lễ hội phải là những người đầu tiên thượng tôn pháp luật, không để sự vụ lợi lấn át pháp luật, ảnh hưởng sức khỏe, tính mạng người dự hội, đồng thời không được làm ảnh hưởng hình ảnh, nhân phẩm Việt, nhân phẩm quốc gia khi những bất cập lan tỏa trên truyền thông đại chúng. Cái này mới là quan trọng.

- Bên cạnh đó, có ý kiến cho rằng việc cướp phết, cướp hoa tre hay treo cổ trâu… làm nên bản sắc, nét riêng độc đáo cho mỗi lễ hội để thu hút đông đảo người dân đến tham quan, cũng là một cách thu lợi nhuận khá lớn từ lễ hội? Ông nhận định sao về vấn đề này?

Đặc sắc văn hóa thì phải giữ gìn, nhưng lợi dụng nét đặc sắc văn hóa thủ lợi cho cá nhân hoặc nhóm, đồng thời ảnh hưởng xấu đến pháp luật hoặc đạo đức thì không được. Tất nhiên, điều này là rất khó. Chặt chẽ như pháp luật mà còn bị lợi dụng thì huống hồ là lễ hội. Tuy khó nhưng vẫn phải bền bỉ làm để có một lễ hội tốt đẹp hơn cho cuộc sống, cho đất nước.

- Vậy chúng ta nên nhìn nhận, tiếp cận các lễ hội văn hóa dân gian nào để giữ gìn, phát huy được bản chất tốt đẹp của nó?

Cách nhìn nhận là: Lễ hội là một thực thể phong phú, phức tạp và luôn luôn biến đổi qua thời gian và không gian, lễ hội chứa đựng các bản sắc văn hóa, là cái cần giữ gìn cho một thế giới đa dạng các bản sắc, lễ hội cố kết con người lại với tính cộng đồng và niềm hứng khởi chung cao (người vào nhà hát ít hơn người đi hành hương), với lễ hội, thời điểm nào, nếu tạo ra các giá trị thì đồng thời tạo ra truyền thống trong dòng chảy của nó, chứ không phải cứ xưa mới là tốt đẹp.

- Mỗi lễ hội có hàng trăm nghìn người tham gia, tận dụng lễ hội để truyền bá văn hóa dân gian cho người dân và du khách nước ngoài thế nào để hiệu quả?

Phim Hàn Quốc trước 1990 không có tên trên “bản đồ” điện ảnh thế giới. Ngày nay nó trưng diện cho nhân loại một hình ảnh Hàn Quốc đẹp đẽ, nhân văn. Tai sao vậy nhỉ? Liệu các nhà quản lí lễ hội có đặt mục tiêu, không chỉ cho dân vui, dân hạnh phúc mà qua lễ hội, một hình ảnh Việt, từ cuộc sống đến nhân phẩm, được thế giới hiểu biết và tôn trọng không?

Phát triển giá trị tốt đẹp, truyền thống giá trị đó bằng nhiều phương tiện là điều chúng ta đủ sức làm được. Vấn đề là tư duy, cách làm, nhiệt tâm, tầm nhìn, đức hi sinh vì quyền lợi chung của những người ăn lương làm công tác quản lí.

Xin cảm ơn ông và kính chúc ông sức khỏe!

Phương Bùi