--> -->

Hình tượng con trâu trong 12 con giáp

Trong 12 con giáp, có lẽ trâu là con vật gần gũi, dễ thương nhất vì nó là biểu tượng của tính cần cù, chịu khó của người Việt Nam, gắn với đời sống nông nghiệp, với cánh đồng. Trong mấy nghìn năm lịch sử của dân tộc Việt, những giai thoại về con trâu đã được ghi trong sử sách, thơ ca, hội họa, trong văn học nghệ thuật và trong nhiều hoạt động văn hóa.
Ấn tượng 12 con giáp thiết kế bằng cây tại Lễ hội hoa anh đào 2019 Cảm hứng mới về tranh 12 con giáp

Hình tượng con trâu phổ biến trong văn hóa phương Đông và gắn bó với cuộc sống người dân ở vùng Đông Nam Á và Nam Á, đặc biệt là trong văn hóa Việt Nam. Hình ảnh con trâu siêng năng, cần cù gắn liền với lũy tre làng từ lâu đã trở thành một biểu tượng đẹp của văn hóa Việt.

Hình tượng con trâu trong 12 con giáp
Ảnh: MT

Con trâu kéo cày trên ruộng đồng trồng lúa, con trâu đứng nằm chậm rãi nhai cỏ trên đồng cỏ xanh mươn mướt và đầm mình tắm mát trong vũng ao hồ những trưa hè oi ả… là hình ảnh quen thuộc, gợi lên cảm giác thi vị, thanh bình của mỗi vùng quê Việt Nam. Trong tri thức về loài vật của người Việt thì tri thức về con trâu là có sớm nhất và đầy đủ nhất. Hình ảnh con trâu được thể hiện trên tất cả các lĩnh vực của đời sống tinh thần từ hàng ngàn năm qua.

Trong huyền sử, từ thời kỳ Vua Hùng dựng nước, con trâu góp phần xây dựng căn bản cho nền văn minh nông nghiệp trồng cấy lúa mạ, đó cũng là hình ảnh ăn sâu vào đời sống trong dân gian Việt Nam miền thôn quê đồng ruộng. Tượng trâu bằng đất nung được giới khảo cổ học tìm thấy trong di chỉ Đồng Đậu cách đây hơn ba ngàn năm; trên mặt trống đồng Bắc Lý còn chạm khắc hình ảnh hội đâm trâu của người Việt cổ; ở buổi đầu dựng nước có nhiều tượng trâu ở di chỉ Đình Chàng. Truyền thuyết của thời kỳ thần thoại ở Việt Nam có sự tích hồ Trâu Vàng - hồ Tây (Hà Nội). Theo huyền sử ngày xưa Đinh Bộ Lĩnh thuở để tóc ba chỏm đã cùng đám trẻ chăn trâu trong vùng Hoa Lư cưỡi trâu rước cờ lau tập trận, đây là một vị vua xuất thân từ hình ảnh chú bé mục đồng.

Thời nhà Lý - nhà Trần, với chính sách trọng nông, khuyến nông, Nhà nước phong kiến rất quan tâm tới việc bảo vệ nguồn sức kéo. Năm 1123, vua Lý Nhân Tông xuống chiếu nhắc nhở: Trâu là con vật quan trọng cho việc cày cấy, lợi cho người. Từ nay cấm không được giết trâu ăn thịt. Ai làm trái thì trị tội theo pháp luật. Thời Lý, thời Trần đều có những điều khoản cụ thể quy định hình phạt về tội ăn trộm và giết hại trâu bò. Những nhà láng giềng biết mà không tố giác cũng bị trừng phạt. Vào đầu Xuân, theo lệ, vua thân chinh làm lễ tế Thần nông và cày ruộng Tịch điền, trâu cày ruộng tịch điền phải là trâu đực.

Không chỉ có mặt trong huyền sử, hình tượng con trâu còn có mặt trong những di tích văn hóa tín ngưỡng của người Việt, trong hội họa cổ xưa, trong điêu khắc…Nhiều đình chùa đã chạm khắc và tạc tượng trâu, đó là tượng trâu bằng đá ở chùa Kim Ngưu (Bắc Ninh). Thời nhà Lý, chùa Phật Tích (Bắc Ninh) được xây dựng năm 1057 có cặp tượng trâu to bằng trâu thật, tạc trên đài sen ở sân chùa khá sống động. Chùa Bút Tháp ở Bắc Ninh dựng năm 1647, tại lan can đá ở thượng điện và tháp Bảo Nghiêm đều có hình trâu chạm nổi. Ở tấm bia đá chùa Cảnh Phúc (Nam Định) dựng năm 1695 cũng có hình chạm con trâu đang nằm nghỉ. Trâu còn hiện diện trong tranh dân gian và trong điêu khắc gỗ đình làng thế kỷ 17, 18…

Trong hội họa dân gian, con trâu thể hiện từ những nét in khắc dung dị của tranh Đông Hồ đến nét vẽ hiện thực, tượng trưng và bán trừu tượng, được thể hiện với nhiều chất liệu từ tranh lụa, tranh sơn mài và nhiều nhất là sơn dầu. Trong tranh của Đông Hồ còn ghi nhận hình ảnh con trâu đi sát với sinh hoạt làng quê, có những chú bé mục đồng tóc để tóc chỏm thổi tiêu trên lưng trâu giữa những cánh đồng lúa chín vàng, hay bên những lũy tre xanh có những con trâu được nghỉ ngơi nhai cỏ sau những giờ làm lụng vất vả. Con trâu mang một nét văn hóa đồng quê bình dị, hay trong thôn xóm mộc mạc… Hình ảnh con trâu sau đó cũng đi vào hội họa Việt Nam với các tác phẩm trâu của nhiều họa sĩ...

Trong văn học, thơ ca trâu mang một vẻ đẹp gần gũi, mạnh mẽ, nhưng cũng đầy tính hình tượng phản ánh hiện thực xã hội. Có hai cuốn tiểu thuyết nổi tiếng mang tên “Con trâu”, đó là “Con trâu” của tác giả Trần Tiêu (1938), kể chuyện một nông dân Bắc Bộ nghèo khổ, điêu đứng, cả đời mơ ước tậu được một con trâu nái làm cơ nghiệp, và đến lúc chết vẫn còn mơ ước, lẩm bẩm hai tiếng “con trâu”. Sau đó, cuốn “Con trâu” của Nguyễn Văn Bổng (1952) lại kể chuyện thời kháng chiến chống Pháp khu 5, lính Pháp đàn áp dân chúng, bắn giết trâu hầu làm trở ngại sản xuất; quần chúng phải chiến đấu, để tự vệ và bảo vệ trâu, đưa trâu vào rừng hay xuống hầm.

Khoảng 1957, Sơn Nam có viết một truyện ngắn đặc sắc, “Mùa len trâu”, kể lại việc nông dân di chuyển đàn trâu hàng mấy trăm con từ đồng bằng Hậu Giang ngập lụt lên vùng cao Ba Thê, Bảy Núi. Với những hình ảnh chân thực về con trâu, “Mùa len trâu” được dựng thành phim hay, gây ấn tượng mạnh trong lòng khán giả, đặc biệt là hình ảnh đàn trâu vĩ đại băng mình qua cảnh trời nước mênh mông, tựa một ngọn gió đen.

Nói về thơ Hán Việt không thể không nhớ con trâu trong thơ Trần Nhân Tông. Đàn trâu chỉ thoáng hiện trong bóng chiều đã để lại cho ngàn đời sau một ấn tượng sâu đậm vì lời thật, cảnh thực: “Trước xóm sau thôn tựa khói lồng/ Bóng chiều man mác, có dường không/ Theo hồi kèn mục, trâu về hết/ Cò bạch thi nhau liệng xuống đồng” (Thiên Trường vãn vọng - Ngô Tất Tố dịch)

Ở Việt Nam vào thời bình minh của thơ Nôm, Nguyễn Trãi tả con trâu vẽ trong nghiên mực “Đầm chơi bể học đã nhiều xuân” nghĩa là con trâu vẫn nằm chơi. Đến Nguyễn Bỉnh Khiêm - nhà hiền triết khi nhắc đến con trâu cũng mượn tục ngữ để nói việc đời: “Người hàng thịt nguýt người hàng cá/ Đứa bán bò gièm đứa bán trâu”. Nguyễn Đình Chiểu đã an vị con trâu chính xác trong đời nông dân: “Ấm lạnh trọn bề vài đám ruộng/ Làm ăn giữ bổn mấy con trâu”.

Trong âm nhạc Việt Nam, có ca khúc “Đường cày đảm đang” của An Chung: “Trời vừa tinh mơ, dọc bờ rộn tiếng trâu đi/ Ta với trâu sương gió quản gì/ Bừa kỹ xong gieo luống cho đều/ Trâu ơi... Mai lúa khoai nhiều.”. Ca khúc “Em bé quê” của Phạm Duy cũng có mấy câu đầu nổi tiếng: “Ai bảo chăn trâu là khổ, chăn trâu sướng lắm chứ”. Bài hát của thiếu nhi “Cánh đồng tuổi thơ” của nhạc sĩ Lư Nhất Vũ qua lời ca về đồng lúa và con trâu: “Ngồi dưới áng mây trời bay ngang/Còn con trâu nghé thì lang thang”…

Từ bao đời nay, con trâu - “đầu cơ nghiệp” là người bạn thân thiết, gắn bó với đời sống nông nghiệp và người nông dân Việt Nam. Trâu còn là một biểu tượng văn hóa, tín ngưỡng thiêng liêng trong tiến trình lịch sử, văn minh của nhân loại.

Phùng Hoàng Anh

Có thể bạn quan tâm

Nên xem

Báo Tuổi trẻ Thủ đô vinh dự đón nhận Huân chương Lao động hạng Ba

Báo Tuổi trẻ Thủ đô vinh dự đón nhận Huân chương Lao động hạng Ba

Chiều 18/6, Báo Tuổi trẻ Thủ đô vinh dự đón nhận Huân chương Lao động hạng Ba vì đã có thành tích xuất sắc trong công tác báo chí trong nhiều năm qua.
Tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 nghiêm túc, an toàn

Tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 nghiêm túc, an toàn

Chiều 18/6, Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì và chỉ đạo Hội nghị toàn quốc về công tác chuẩn bị Kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông (THPT) năm 2025, với yêu cầu phát huy tinh thần trách nhiệm cao nhất, tạo thuận lợi nhất cho người thi và giám thị coi thi để kỳ thi thành công, thực sự là "ngày hội".
Lý giải ngôi quán quân 13 năm liền của Vinamilk trong top thương hiệu được chọn mua ngành sữa

Lý giải ngôi quán quân 13 năm liền của Vinamilk trong top thương hiệu được chọn mua ngành sữa

Khi sự trung thành của người tiêu dùng ngày càng trở nên “xa xỉ”, thì vị trí được chọn mua trong giỏ hàng thực sự là “chiếc cúp” quý giá nhất mà mọi thương hiệu mong muốn. 13 năm qua, theo báo cáo từ Kantar Việt Nam, Vinamilk là cái tên dẫn đầu nhiều danh sách được chọn mua nhiều nhất ngành sữa và FMCG. Họ đã làm điều đó như thế nào?
Kịp thời cứu người phụ nữ mắc kẹt tại tầng 3 ngôi nhà ở Cầu Giấy

Kịp thời cứu người phụ nữ mắc kẹt tại tầng 3 ngôi nhà ở Cầu Giấy

Tối 18/6/2025, Cảnh sát Phòng cháy, chữa cháy và Cứu nạn, cứu hộ (PCCC&CNCH) đã kịp thời cứu hộ 1 người phụ nữ có biểu hiện không bình thường mắc kẹt tại tầng 3 của ngôi nhà ở phường Yên Hòa, quận Cầu Giấy, Hà Nội.
Thủ tướng phân công các Phó Thủ tướng chỉ đạo một số công việc trọng tâm, cấp bách

Thủ tướng phân công các Phó Thủ tướng chỉ đạo một số công việc trọng tâm, cấp bách

Thủ tướng Chính phủ ký Văn bản số 684/TTg-TH phân công các Phó Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo thực hiện một số công việc trọng tâm, cấp bách.
Khởi công dự án Vành đai 4, đoạn qua tỉnh Bình Dương

Khởi công dự án Vành đai 4, đoạn qua tỉnh Bình Dương

Ngày 18/6, Ủy ban nhân dân (UBND) tỉnh Bình Dương tổ chức lễ khởi công dự án Vành đai 4 - Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) đoạn qua tỉnh Bình Dương.
Bắt khẩn cấp người đàn ông đạp ngã nữ tài xế xe ôm công nghệ ở Bình Dương

Bắt khẩn cấp người đàn ông đạp ngã nữ tài xế xe ôm công nghệ ở Bình Dương

Tối 18/6, Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh Bình Dương đã ra lệnh bắt khẩn cấp đối với Nguyễn Trọng Long (38 tuổi, quê Bình Phước) để điều tra về hành vi “gây rối trật tự công cộng” theo Điều 318 Bộ luật Hình sự. Đây là đối tượng đã đạp ngã một nữ tài xế xe ôm công nghệ giữa đường phố, gây bức xúc trong dư luận.

Tin khác

Tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 nghiêm túc, an toàn

Tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 nghiêm túc, an toàn

Chiều 18/6, Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì và chỉ đạo Hội nghị toàn quốc về công tác chuẩn bị Kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông (THPT) năm 2025, với yêu cầu phát huy tinh thần trách nhiệm cao nhất, tạo thuận lợi nhất cho người thi và giám thị coi thi để kỳ thi thành công, thực sự là "ngày hội".
Kịp thời cứu người phụ nữ mắc kẹt tại tầng 3 ngôi nhà ở Cầu Giấy

Kịp thời cứu người phụ nữ mắc kẹt tại tầng 3 ngôi nhà ở Cầu Giấy

Tối 18/6/2025, Cảnh sát Phòng cháy, chữa cháy và Cứu nạn, cứu hộ (PCCC&CNCH) đã kịp thời cứu hộ 1 người phụ nữ có biểu hiện không bình thường mắc kẹt tại tầng 3 của ngôi nhà ở phường Yên Hòa, quận Cầu Giấy, Hà Nội.
Trường Đại học Hà Hoa Tiên bị đình chỉ hoạt động đào tạo trong 12 tháng

Trường Đại học Hà Hoa Tiên bị đình chỉ hoạt động đào tạo trong 12 tháng

Ngày 17/6, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành quyết định đình chỉ hoạt động đào tạo đối với Trường Đại học Hà Hoa Tiên (thị xã Duy Tiên, tỉnh Hà Nam). Quyết định có hiệu lực trong vòng 12 tháng, bắt đầu từ ngày ký.
Nhìn lại một thế kỷ Báo chí cách mạng tại Bảo tàng Báo chí Việt Nam

Nhìn lại một thế kỷ Báo chí cách mạng tại Bảo tàng Báo chí Việt Nam

Một thế kỷ báo chí Cách mạng - một thế kỷ của những cây bút không ngừng viết nên lịch sử bằng tất cả niềm tin, khát vọng và tinh thần cống hiến. Trong dòng chảy ấy, Bảo tàng Báo chí Việt Nam như một “dòng sông ký ức” lắng đọng hàng chục nghìn hiện vật và tài liệu quý giá, kể lại những chặng đường đầy gian nan, nhưng cũng vô cùng vẻ vang của báo chí cách mạng nước nhà.
Nhiều trường hợp trẻ em bị chó cắn dịp hè

Nhiều trường hợp trẻ em bị chó cắn dịp hè

Đầu hè, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương ghi nhận nhiều trẻ bị chó cắn, không ít trường hợp tổn thương nặng, nguy cơ mắc bệnh dại. Nguyên nhân chủ yếu do gia đình lơ là trong quản lý vật nuôi.
Danh sách 233 điểm thi tốt nghiệp THPT năm 2025 tại Hà Nội

Danh sách 233 điểm thi tốt nghiệp THPT năm 2025 tại Hà Nội

Để tổ chức kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông (THPT) năm 2025, thành phố Hà Nội đã thành lập 233 điểm thi; được đặt tại các trường phổ thông có cơ sở vật chất tốt, đáp ứng các điều kiện an toàn.
Hà Nội: 26 trường tư thục được giao 7.775 chỉ tiêu tuyển sinh lớp 10

Hà Nội: 26 trường tư thục được giao 7.775 chỉ tiêu tuyển sinh lớp 10

Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội vừa có Quyết định số 1428/QĐ-SGDĐT về việc giao chỉ tiêu kế hoạch tuyển sinh lớp 10 đợt 2 cho các trường trung học phổ thông (THPT) tư thục năm học 2025 - 2026.
Báo Nhân Dân ra mắt sách và các ấn phẩm đặc biệt kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam

Báo Nhân Dân ra mắt sách và các ấn phẩm đặc biệt kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam

Nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025), ngày 18/6 tại Hà Nội, Báo Nhân Dân tổ chức sự kiện ra mắt sách “Những bài viết về văn hóa, báo chí của Bác Hồ trên Báo Nhân Dân”, các ấn phẩm đặc biệt và Triển lãm kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam.
Luôn xứng đáng với niềm tin của Đảng bộ, Chính quyền và Nhân dân Thủ đô

Luôn xứng đáng với niềm tin của Đảng bộ, Chính quyền và Nhân dân Thủ đô

Nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025), Báo Lao động Thủ đô trân trọng giới thiệu cuộc trò chuyện với nhà báo Kiều Thanh Hùng - Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo thành phố Hà Nội, người đã có nhiều năm gắn bó, theo dõi và đồng hành cùng sự phát triển của báo chí Thủ đô. Trong cuộc trò chuyện, ông chia sẻ những dấu ấn nổi bật của báo chí Hà Nội trong dòng chảy 100 năm của nền Báo chí Cách mạng Việt Nam, đồng thời bày tỏ những trăn trở và kỳ vọng về vai trò, trách nhiệm, sự đổi mới của người làm báo trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ.
Nghệ An hỗ trợ mức đóng BHYT giai đoạn từ 2026 - 2030 là hơn 1.000 tỷ đồng

Nghệ An hỗ trợ mức đóng BHYT giai đoạn từ 2026 - 2030 là hơn 1.000 tỷ đồng

Đây là nội dung trong Nghị quyết quy định mức hỗ trợ đóng bảo hiểm y tế (BHYT) cho một số đối tượng trên địa bàn tỉnh Nghệ An, giai đoạn 2026 - 2030 vừa được Hội đồng nhân dân tỉnh Nghệ An thông qua.
Xem thêm
Phiên bản di động