--> -->

Hình tượng con trâu trong 12 con giáp

Trong 12 con giáp, có lẽ trâu là con vật gần gũi, dễ thương nhất vì nó là biểu tượng của tính cần cù, chịu khó của người Việt Nam, gắn với đời sống nông nghiệp, với cánh đồng. Trong mấy nghìn năm lịch sử của dân tộc Việt, những giai thoại về con trâu đã được ghi trong sử sách, thơ ca, hội họa, trong văn học nghệ thuật và trong nhiều hoạt động văn hóa.
Ấn tượng 12 con giáp thiết kế bằng cây tại Lễ hội hoa anh đào 2019 Cảm hứng mới về tranh 12 con giáp

Hình tượng con trâu phổ biến trong văn hóa phương Đông và gắn bó với cuộc sống người dân ở vùng Đông Nam Á và Nam Á, đặc biệt là trong văn hóa Việt Nam. Hình ảnh con trâu siêng năng, cần cù gắn liền với lũy tre làng từ lâu đã trở thành một biểu tượng đẹp của văn hóa Việt.

Hình tượng con trâu trong 12 con giáp
Ảnh: MT

Con trâu kéo cày trên ruộng đồng trồng lúa, con trâu đứng nằm chậm rãi nhai cỏ trên đồng cỏ xanh mươn mướt và đầm mình tắm mát trong vũng ao hồ những trưa hè oi ả… là hình ảnh quen thuộc, gợi lên cảm giác thi vị, thanh bình của mỗi vùng quê Việt Nam. Trong tri thức về loài vật của người Việt thì tri thức về con trâu là có sớm nhất và đầy đủ nhất. Hình ảnh con trâu được thể hiện trên tất cả các lĩnh vực của đời sống tinh thần từ hàng ngàn năm qua.

Trong huyền sử, từ thời kỳ Vua Hùng dựng nước, con trâu góp phần xây dựng căn bản cho nền văn minh nông nghiệp trồng cấy lúa mạ, đó cũng là hình ảnh ăn sâu vào đời sống trong dân gian Việt Nam miền thôn quê đồng ruộng. Tượng trâu bằng đất nung được giới khảo cổ học tìm thấy trong di chỉ Đồng Đậu cách đây hơn ba ngàn năm; trên mặt trống đồng Bắc Lý còn chạm khắc hình ảnh hội đâm trâu của người Việt cổ; ở buổi đầu dựng nước có nhiều tượng trâu ở di chỉ Đình Chàng. Truyền thuyết của thời kỳ thần thoại ở Việt Nam có sự tích hồ Trâu Vàng - hồ Tây (Hà Nội). Theo huyền sử ngày xưa Đinh Bộ Lĩnh thuở để tóc ba chỏm đã cùng đám trẻ chăn trâu trong vùng Hoa Lư cưỡi trâu rước cờ lau tập trận, đây là một vị vua xuất thân từ hình ảnh chú bé mục đồng.

Thời nhà Lý - nhà Trần, với chính sách trọng nông, khuyến nông, Nhà nước phong kiến rất quan tâm tới việc bảo vệ nguồn sức kéo. Năm 1123, vua Lý Nhân Tông xuống chiếu nhắc nhở: Trâu là con vật quan trọng cho việc cày cấy, lợi cho người. Từ nay cấm không được giết trâu ăn thịt. Ai làm trái thì trị tội theo pháp luật. Thời Lý, thời Trần đều có những điều khoản cụ thể quy định hình phạt về tội ăn trộm và giết hại trâu bò. Những nhà láng giềng biết mà không tố giác cũng bị trừng phạt. Vào đầu Xuân, theo lệ, vua thân chinh làm lễ tế Thần nông và cày ruộng Tịch điền, trâu cày ruộng tịch điền phải là trâu đực.

Không chỉ có mặt trong huyền sử, hình tượng con trâu còn có mặt trong những di tích văn hóa tín ngưỡng của người Việt, trong hội họa cổ xưa, trong điêu khắc…Nhiều đình chùa đã chạm khắc và tạc tượng trâu, đó là tượng trâu bằng đá ở chùa Kim Ngưu (Bắc Ninh). Thời nhà Lý, chùa Phật Tích (Bắc Ninh) được xây dựng năm 1057 có cặp tượng trâu to bằng trâu thật, tạc trên đài sen ở sân chùa khá sống động. Chùa Bút Tháp ở Bắc Ninh dựng năm 1647, tại lan can đá ở thượng điện và tháp Bảo Nghiêm đều có hình trâu chạm nổi. Ở tấm bia đá chùa Cảnh Phúc (Nam Định) dựng năm 1695 cũng có hình chạm con trâu đang nằm nghỉ. Trâu còn hiện diện trong tranh dân gian và trong điêu khắc gỗ đình làng thế kỷ 17, 18…

Trong hội họa dân gian, con trâu thể hiện từ những nét in khắc dung dị của tranh Đông Hồ đến nét vẽ hiện thực, tượng trưng và bán trừu tượng, được thể hiện với nhiều chất liệu từ tranh lụa, tranh sơn mài và nhiều nhất là sơn dầu. Trong tranh của Đông Hồ còn ghi nhận hình ảnh con trâu đi sát với sinh hoạt làng quê, có những chú bé mục đồng tóc để tóc chỏm thổi tiêu trên lưng trâu giữa những cánh đồng lúa chín vàng, hay bên những lũy tre xanh có những con trâu được nghỉ ngơi nhai cỏ sau những giờ làm lụng vất vả. Con trâu mang một nét văn hóa đồng quê bình dị, hay trong thôn xóm mộc mạc… Hình ảnh con trâu sau đó cũng đi vào hội họa Việt Nam với các tác phẩm trâu của nhiều họa sĩ...

Trong văn học, thơ ca trâu mang một vẻ đẹp gần gũi, mạnh mẽ, nhưng cũng đầy tính hình tượng phản ánh hiện thực xã hội. Có hai cuốn tiểu thuyết nổi tiếng mang tên “Con trâu”, đó là “Con trâu” của tác giả Trần Tiêu (1938), kể chuyện một nông dân Bắc Bộ nghèo khổ, điêu đứng, cả đời mơ ước tậu được một con trâu nái làm cơ nghiệp, và đến lúc chết vẫn còn mơ ước, lẩm bẩm hai tiếng “con trâu”. Sau đó, cuốn “Con trâu” của Nguyễn Văn Bổng (1952) lại kể chuyện thời kháng chiến chống Pháp khu 5, lính Pháp đàn áp dân chúng, bắn giết trâu hầu làm trở ngại sản xuất; quần chúng phải chiến đấu, để tự vệ và bảo vệ trâu, đưa trâu vào rừng hay xuống hầm.

Khoảng 1957, Sơn Nam có viết một truyện ngắn đặc sắc, “Mùa len trâu”, kể lại việc nông dân di chuyển đàn trâu hàng mấy trăm con từ đồng bằng Hậu Giang ngập lụt lên vùng cao Ba Thê, Bảy Núi. Với những hình ảnh chân thực về con trâu, “Mùa len trâu” được dựng thành phim hay, gây ấn tượng mạnh trong lòng khán giả, đặc biệt là hình ảnh đàn trâu vĩ đại băng mình qua cảnh trời nước mênh mông, tựa một ngọn gió đen.

Nói về thơ Hán Việt không thể không nhớ con trâu trong thơ Trần Nhân Tông. Đàn trâu chỉ thoáng hiện trong bóng chiều đã để lại cho ngàn đời sau một ấn tượng sâu đậm vì lời thật, cảnh thực: “Trước xóm sau thôn tựa khói lồng/ Bóng chiều man mác, có dường không/ Theo hồi kèn mục, trâu về hết/ Cò bạch thi nhau liệng xuống đồng” (Thiên Trường vãn vọng - Ngô Tất Tố dịch)

Ở Việt Nam vào thời bình minh của thơ Nôm, Nguyễn Trãi tả con trâu vẽ trong nghiên mực “Đầm chơi bể học đã nhiều xuân” nghĩa là con trâu vẫn nằm chơi. Đến Nguyễn Bỉnh Khiêm - nhà hiền triết khi nhắc đến con trâu cũng mượn tục ngữ để nói việc đời: “Người hàng thịt nguýt người hàng cá/ Đứa bán bò gièm đứa bán trâu”. Nguyễn Đình Chiểu đã an vị con trâu chính xác trong đời nông dân: “Ấm lạnh trọn bề vài đám ruộng/ Làm ăn giữ bổn mấy con trâu”.

Trong âm nhạc Việt Nam, có ca khúc “Đường cày đảm đang” của An Chung: “Trời vừa tinh mơ, dọc bờ rộn tiếng trâu đi/ Ta với trâu sương gió quản gì/ Bừa kỹ xong gieo luống cho đều/ Trâu ơi... Mai lúa khoai nhiều.”. Ca khúc “Em bé quê” của Phạm Duy cũng có mấy câu đầu nổi tiếng: “Ai bảo chăn trâu là khổ, chăn trâu sướng lắm chứ”. Bài hát của thiếu nhi “Cánh đồng tuổi thơ” của nhạc sĩ Lư Nhất Vũ qua lời ca về đồng lúa và con trâu: “Ngồi dưới áng mây trời bay ngang/Còn con trâu nghé thì lang thang”…

Từ bao đời nay, con trâu - “đầu cơ nghiệp” là người bạn thân thiết, gắn bó với đời sống nông nghiệp và người nông dân Việt Nam. Trâu còn là một biểu tượng văn hóa, tín ngưỡng thiêng liêng trong tiến trình lịch sử, văn minh của nhân loại.

Phùng Hoàng Anh

Có thể bạn quan tâm

Nên xem

Hà Nội đạt tỷ lệ bao phủ BHYT trên 95% dân số, nhiều chỉ tiêu vượt kế hoạch

Hà Nội đạt tỷ lệ bao phủ BHYT trên 95% dân số, nhiều chỉ tiêu vượt kế hoạch

Theo thông tin từ Bảo hiểm xã hội (BHXH) Khu vực I, 6 tháng đầu năm 2025, toàn thành phố Hà Nội đã ghi nhận trên 8,17 triệu người tham gia bảo hiểm y tế (BHYT), đạt tỷ lệ bao phủ hơn 95% dân số. Đây là một con số ấn tượng, không chỉ cho thấy sự nỗ lực vượt bậc của các cơ quan chức năng mà còn khẳng định ý thức ngày càng cao của người dân trong việc chủ động bảo vệ sức khỏe và an sinh xã hội.
Ấn tượng từ Gala ROXMei “Đẹp và Chất" của ROX Group

Ấn tượng từ Gala ROXMei “Đẹp và Chất" của ROX Group

​Tối 15/6, Gala “Đẹp và Chất" đã đưa cán bộ nhân viên ROX Group và khách mời đi qua hành trình đầy cảm xúc từ những khoảnh khắc đẹp nhất trong mùa ROXMei 2025, thời khắc ý nghĩa khởi đầu cho hành trình 30 năm thuận ích đến những phút giây thăng hoa cùng âm nhạc.
Có một thời màu áo xanh như thế

Có một thời màu áo xanh như thế

Từ ngày 1/7/2025, Công đoàn cấp huyện sẽ chính thức dừng hoạt động. Mỗi cán bộ Công đoàn đều hiểu rằng, sự thay đổi về mô hình tổ chức là cần thiết để đáp ứng yêu cầu đổi mới, phát triển của đất nước, nhưng từ sâu thẳm vẫn lâng lâng cảm xúc...
Báo chí Cách mạng Việt Nam: “Mạch nguồn tri thức - Kết nối niềm tin”

Báo chí Cách mạng Việt Nam: “Mạch nguồn tri thức - Kết nối niềm tin”

Trong cuộc trao đổi với Văn Hóa nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025), Ủy viên BCH Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTTDL) Nguyễn Văn Hùng đánh giá cao sự đóng góp, đồng hành của báo chí trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc suốt một thế kỷ qua.
Học phí đại học trung bình khoảng 25 triệu đồng/năm

Học phí đại học trung bình khoảng 25 triệu đồng/năm

Chiều nay (19/6), Quốc hội tiếp tục phiên chất vấn với Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn. Các đại biểu đã đặt nhiều câu hỏi với Bộ trưởng về ngân sách chi cho giáo dục, tự chủ đại học, quy mô tuyển sinh...
HĐND quận Đống Đa tổng kết nhiệm kỳ, sẵn sàng vận hành mô hình chính quyền 2 cấp

HĐND quận Đống Đa tổng kết nhiệm kỳ, sẵn sàng vận hành mô hình chính quyền 2 cấp

Chiều nay (19/6), Hội đồng nhân dân (HĐND) quận Đống Đa tổ chức kỳ họp thứ 20 và tổng kết hoạt động HĐND quận khóa XX, nhiệm kỳ 2021-2026 để xem xét, quyết định các vấn đề thuộc thẩm quyền.
Bộ Ngoại giao thông tin về tình hình công dân Việt Nam tại Iran và Israel

Bộ Ngoại giao thông tin về tình hình công dân Việt Nam tại Iran và Israel

Chiều 19/6, tại họp báo thường kỳ Bộ Ngoại giao, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Phạm Thu Hằng đã thông tin về tình hình công dân Việt Nam tại Israel và Iran.

Tin khác

Các nhà văn, chuyên gia hiến kế cho phần tiếp theo dự án sách "Con đường tương lai"

Các nhà văn, chuyên gia hiến kế cho phần tiếp theo dự án sách "Con đường tương lai"

Nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, ngày 19/6, tại Thư viện Quốc gia Việt Nam, Hội Nhà văn Hà Nội, Viện Nhân học Văn hóa, Viện Khoa học Giáo dục và Môi trường kết hợp với Sàn văn hóa Học và Đọc Việt Nam, Nhà xuất bản Thể thao và Du lịch tổ chức Hội thảo khoa học Đánh giá tập 1 và định hướng tập tiếp theo của dự án sách “Con đường tương lai”.
​​​​​​Người đàn ông viêm tụy cấp vì uống 500ml rượu mỗi ngày

​​​​​​Người đàn ông viêm tụy cấp vì uống 500ml rượu mỗi ngày

Nam bệnh nhân T.V.T, 46 tuổi, nghiện rượu lâu năm, vừa được cứu sống tại Khoa Cấp cứu – Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương trong tình trạng viêm tụy cấp hoại tử đe dọa tính mạng.
Hà Nội: Giao bổ sung 3.240 chỉ tiêu tuyển sinh lớp 10

Hà Nội: Giao bổ sung 3.240 chỉ tiêu tuyển sinh lớp 10

Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội vừa ban hành quyết định về việc giao chỉ tiêu học văn hóa chương trình giáo dục thường xuyên cấp trung học phổ thông cho các trường trung cấp, cao đẳng trên địa bàn Thành phố năm học 2025 - 2026 đợt 2.
Sử dụng cồn giả và những hệ lụy thật

Sử dụng cồn giả và những hệ lụy thật

Sau vụ việc Phó Chủ tịch UBND thị trấn Chúc Sơn sản xuất cồn y tế giả, cùng hàng loạt các vụ ngộ độc methanol trước đó, đã gióng lên hồi chuông cảnh báo vì lòng tham, lợi nhuận mà bất chấp đạo đức để sản xuất hàng giả trong lĩnh vực y tế.
Hành trình gìn giữ bản sắc làng quê Việt

Hành trình gìn giữ bản sắc làng quê Việt

Trong hành trình phát triển và đô thị hóa mạnh mẽ, nhiều vùng quê Hà Nội đang đứng trước thách thức mất dần những giá trị truyền thống vốn làm nên bản sắc văn hóa Việt. Từ những ngôi làng cổ như Đường Lâm, các làng nghề truyền thống như Bát Tràng, Vạn Phúc, đến những lễ hội dân gian đặc sắc... tất cả đang cần được gìn giữ và đánh thức bằng nhiều cách. Trong đó, báo chí Thủ đô - với lợi thế gần gũi, thấu hiểu và đồng hành - đã và đang đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn, tôn vinh, và khơi dậy tình yêu bản sắc làng quê trong lòng công chúng đô thị hôm nay.
Bản thảo cuối cùng trên bàn phím cũ

Bản thảo cuối cùng trên bàn phím cũ

Tòa soạn vắng lặng. Mọi người đã về hết. Chỉ còn chút nắng chiều vương lại nơi cửa sổ, xuyên qua lớp rèm mỏng, đổ nghiêng một vệt sáng vàng dịu trên chiếc bàn ở góc cũ - nơi chiếc laptop xước sơn từng nằm...
Nhịp cầu kết nối văn hóa và con người Hà Nội

Nhịp cầu kết nối văn hóa và con người Hà Nội

Trong tiến trình xây dựng và phát triển Hà Nội thành một Thủ đô văn hiến - văn minh - hiện đại, báo chí đã và đang khẳng định vai trò đặc biệt quan trọng như một nhịp cầu kết nối giữa những giá trị văn hóa truyền thống quý báu với con người Hà Nội hiện đại. Ngoài vai trò là phương tiện thông tin, báo chí đã trở thành người bạn đồng hành tin cậy trong việc gìn giữ, phát huy và lan tỏa bản sắc văn hóa đặc trưng của Thủ đô ngàn năm văn hiến.
Tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 nghiêm túc, an toàn

Tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 nghiêm túc, an toàn

Chiều 18/6, Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì và chỉ đạo Hội nghị toàn quốc về công tác chuẩn bị Kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông (THPT) năm 2025, với yêu cầu phát huy tinh thần trách nhiệm cao nhất, tạo thuận lợi nhất cho người thi và giám thị coi thi để kỳ thi thành công, thực sự là "ngày hội".
Kịp thời cứu người phụ nữ mắc kẹt tại tầng 3 ngôi nhà ở Cầu Giấy

Kịp thời cứu người phụ nữ mắc kẹt tại tầng 3 ngôi nhà ở Cầu Giấy

Tối 18/6/2025, Cảnh sát Phòng cháy, chữa cháy và Cứu nạn, cứu hộ (PCCC&CNCH) đã kịp thời cứu hộ 1 người phụ nữ có biểu hiện không bình thường mắc kẹt tại tầng 3 của ngôi nhà ở phường Yên Hòa, quận Cầu Giấy, Hà Nội.
Trường Đại học Hà Hoa Tiên bị đình chỉ hoạt động đào tạo trong 12 tháng

Trường Đại học Hà Hoa Tiên bị đình chỉ hoạt động đào tạo trong 12 tháng

Ngày 17/6, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành quyết định đình chỉ hoạt động đào tạo đối với Trường Đại học Hà Hoa Tiên (thị xã Duy Tiên, tỉnh Hà Nam). Quyết định có hiệu lực trong vòng 12 tháng, bắt đầu từ ngày ký.
Xem thêm
Phiên bản di động