Với bề dày lịch sử nghìn năm văn hiến, trong quá trình xây dựng và phát triển, thành phố Hà Nội luôn xác định văn hóa là trung tâm. Hơn nửa năm thi hành Luật Thủ đô, đời sống văn hóa Hà Nội đang có nhiều chuyển biến, với các chỉ đạo, điều hành sát sao để từng bước phát huy tiềm năng, thế mạnh sẵn có, xây dựng Thủ đô thành nơi hội tụ và lan tỏa giá trị văn hóa của cả nước.

Mong chờ các chính sách đặc thù, vượt trội của Luật Thủ đô sớm đi vào cuộc sống là chia sẻ của nhiều người hoạt động trong lĩnh vực văn hoá. Yêu nghề, muốn truyền nghề cho lớp trẻ, bà Tạ Thu Hương, nghệ nhân nón lá làng Chuông, xã Thanh Oai mong muốn có chính sách ưu đãi cho một số chị em có năng lực đi học giao tiếp tiếng Anh và hướng dẫn viên làng nghề, ưu đãi cho lớp trẻ học nghề.

Hiện nay, nghệ nhân Tạ Thu Hương đã được bố trí một ki-ốt tại điểm du lịch cộng đồng ở đình làng Chuông. Tuy nhiên, ki-ốt không có diện tích để xây nhà vệ sinh và lắp đặt được nước sạch, chưa tiện lợi cho du khách. Vì vậy, “đại sứ nón” làng Chuông mong xã có điểm du lịch cộng đồng, được quy hoạch, bố trí khu đất đủ rộng để có thể làm nhà để xe, sân chơi, điểm check-in, nơi nấu ăn, chỗ nghỉ ngơi; được hỗ trợ đầu tư cổng vòm ở điểm du lịch để quảng bá sản phẩm… cho du khách đến trải nghiệm.

Nghệ nhân Tạ Thu Hương cho hay, sau sắp xếp đơn vị hành chính, hiện nay, trụ sở xã Phương Trung, huyện Thanh Oai cũ không sử dụng. Vì vậy, bà Hương mong muốn được xã Thanh Oai bố trí địa điểm này làm nơi du lịch cộng đồng. “Tôi đi Ninh Bình, thấy họ có các nhà triển lãm của làng nghề cho nghệ nhân đến sản xuất, trưng bày sản phẩm OCOP rất bài bản, thu hút khách du lịch. Vậy nên, chúng tôi rất mong xã Thanh Oai, Thành phố quan tâm để làng nghề có điều kiện phát triển, nâng cao đời sống”, bà Hương chia sẻ.

Tâm huyết, trăn trở với việc phát triển nghề dệt lụa của cha ông truyền lại, ông Nguyễn Văn Hùng, Chủ tịch Hội Làng nghề dệt lụa Vạn Phúc chia sẻ: "Làng lụa Vạn Phúc gần trung tâm, đã là điểm du lịch của Thành phố, người dân có nghề dệt lụa rồi nên thuận lợi phát triển làng nghề.

Tuy nhiên, vướng mắc lớn nhất hiện nay của làng lụa Vạn Phúc là chưa được phê duyệt quy hoạch làng nghề. Chúng tôi mong muốn Thành phố phê duyệt quy hoạch để làng nghề đầu tư hạ tầng, phát triển công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm”.

Ông Hùng cho hay, nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, đòi hỏi phải có nguồn vốn để đầu tư công nghệ mới. Tuy nhiên, nguồn vốn của người dân còn hạn chế, vì vậy, các hộ dân mong muốn Thành phố có thể hỗ trợ cho vay, với hình thức hỗ trợ trực tiếp cho các hộ sản xuất, không qua khâu trung gian. Vấn đề khó khăn nữa là bảo vệ môi trường làng nghề, nhất là về nhuộm, xử lý nước thải chưa đảm bảo; bãi đỗ xe chưa có, đường sá chưa được đầu tư nâng cấp, nên đi lại chưa thật thuận lợi…

Chủ tịch Hội Làng nghề dệt lụa Vạn Phúc cũng mong muốn Thành phố hỗ trợ đầu tư kinh phí mở các lớp đào tạo nghề cho lớp trẻ: “Sản phẩm lụa Vạn Phúc làm thủ công, tốn nhiều công sức, nhưng thu nhập của người thợ không cao, nên lớp trẻ không ham. Muốn lôi kéo lớp trẻ tham gia thì phải có thu nhập hấp dẫn.

Để giữ làng nghề truyền thống, tôi mong Thành phố có chính sách hỗ trợ đặc biệt, ví dụ để truyền nghề, nếu chỉ mở lớp đào tạo tập huấn một vài buổi thì sẽ không hiệu quả. Người đào tạo cũng phải là người có nghề, chứ không nên thuần túy đào tạo, bồi dưỡng lý thuyết…”.

Hiện, làng lụa Vạn Phúc có 130 máy đang sản xuất, hơn 100 cửa hàng kinh doanh, 1 năm sản xuất được khoảng 1,2 triệu mét vải lụa các loại, doanh thu ước đạt 200 tỷ đồng/năm. Thu nhập trung bình nếu một người thợ phụ trách 1 máy dệt thì đạt khoảng dưới 10 triệu đồng/tháng.

Không chỉ mong muốn Thành phố có chính sách hỗ trợ, phát triển làng nghề truyền thống, mà để đầu tư cho các Trung tâm công nghiệp văn hoá và Khu phát triển thương mại văn hoá, cũng cần những chính sách thiết thực. Bà Trịnh Ngọc Trâm, Phó Chủ tịch UBND phường Cửa Nam kiến nghị cho phép áp dụng các cơ chế khuyến khích đặc thù về tài chính nhằm thu hút nguồn lực xã hội đầu tư cho Trung tâm công nghiệp văn hoá và Khu phát triển thương mại văn hoá.

“Các doanh nghiệp tham gia dự án thí điểm có thể được hưởng một số ưu đãi về thuế, phí theo quy định tại các Nghị quyết. Ngoài ra, đề nghị có chính sách hỗ trợ các dự án khởi nghiệp sáng tạo tham gia vào Trung tâm công nghiệp văn hoá (như hỗ trợ kinh phí đào tạo, tư vấn, kết nối quỹ đầu tư, hoặc lập Quỹ hỗ trợ sáng tạo cấp Thành phố)”, bà Trâm đề nghị.

Bên cạnh đó, Phó Chủ tịch UBND phường Cửa Nam cũng đề xuất thử nghiệm mô hình quản lý linh hoạt, tự quản cộng đồng theo Quy chế mẫu Khu phát triển thương mại văn hoá dự kiến ban hành. Tất cả các cơ chế đặc thù này sẽ được giám sát để đảm bảo tuân thủ luật pháp nhưng vẫn tạo dư địa cho sáng tạo và tự quản của cộng đồng địa phương, đúng tinh thần “tự nguyện, tự quản, đồng thuận” đã đề ra.

Giám đốc Trung tâm Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám Lê Xuân Kiêu cũng chia sẻ, bên cạnh những thuận lợi, thì Trung tâm còn có khó khan do nhận thức về công nghiệp văn hóa chưa thực sự rõ và đầy đủ. Tâm lý e ngại trong việc sử dụng tài sản công cho mục đích liên doanh liên kết, cho thuê vẫn còn phổ biến.

Theo ông Kiêu, mô hình trung tâm công nghiệp văn hóa trong các đơn vị sự nghiệp công lập cần được làm rõ để có cơ sở để triển khai trên thực tế, cần có thời gian thí điểm để đánh giá, tổng kết trước khi áp dụng…

PGS.TS Bùi Hoài Sơn cho rằng, để chính sách đi vào cuộc sống, ngoài quyết tâm của lãnh đạo Thành phố, cần có sự đồng hành của cả hệ thống chính trị, nhất là đội ngũ cán bộ văn hóa cấp cơ sở. Vì vậy, việc tổ chức lại bộ máy theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp cần đặt yếu tố con người và năng lực thực thi lên hàng đầu.

“Điểm nghẽn lớn nhất hiện nay vẫn là thể chế thực thi và đội ngũ thực hiện. Luật Thủ đô đã mở ra một không gian mới về cơ chế, chính sách - nhưng nếu không có khung hướng dẫn chi tiết từ các bộ, ngành, hoặc nếu chưa phân quyền đủ mạnh cho cấp sở, cấp cơ sở, thì sẽ rất khó triển khai nhanh. Một số chính sách xã hội hóa, hợp tác công - tư trong lĩnh vực văn hóa vẫn chưa có hướng dẫn cụ thể, khiến nhiều dự án dù đã có ý tưởng vẫn phải “nằm chờ”.

Ngoài ra, cũng cần đặc biệt lưu ý đến vấn đề bồi dưỡng cán bộ văn hóa – bởi muốn có tầm nhìn sáng tạo, dám làm, dám đổi mới thì đội ngũ phải thực sự tâm huyết và có năng lực quản trị văn hóa trong điều kiện mới”, PGS.TS Bùi Hoài Sơn phân tích.

Từ góc nhìn giám sát, đại biểu Quốc hội Dương Minh Ánh cho rằng Thành phố cần tiếp tục rà soát, quy hoạch lại hệ thống thiết chế văn hoá đảm bảo không bị gián đoạn; đào tạo đội ngũ cán bộ quản lý văn hoá liên ngành, có năng lực làm việc với doanh nghiệp, công nghệ và nghệ sĩ - tức là không chỉ "biết quản" mà còn "biết đồng hành" với sáng tạo. Đồng thời, số hoá toàn diện quy trình quản lý nhà nước về văn hoá, từ cấp phép, kiểm duyệt, đến hỗ trợ doanh nghiệp, giúp minh bạch hoá và giảm chi phí tuân thủ cho các chủ thể sáng tạo.

Ngoài chính sách đã ban hành, thành phố Hà Nội cần tiếp tục nghiên cứu để cụ thể hoá các chính sách về văn hoá đã được quy định trong Luật Thủ đô. Đây là những điều kiện tiên quyết để các chính sách mới của thành phố Hà Nội không chỉ dừng lại ở tầm định hướng, mà thực sự đi vào cuộc sống trong tình hình hiện nay, tạo ra những chuyển biến rõ rệt trong chất lượng phát triển văn hoá Thủ đô.

Qua thực tiễn công tác đào tạo, Chủ tịch Hội đồng Trường Cao đẳng Nghệ thuật Hà Nội Dương Minh Ánh cho hay, mặc dù đã được Thành phố quan tâm đầu tư trong những năm qua nhưng có thể thấy công tác đào tạo cán bộ văn hoá - nghệ thuật hiện vẫn còn nhiều khó khăn, trong đó nổi bật là thiếu hụt giảng viên chất lượng cao, cơ sở vật chất chưa đáp ứng yêu cầu, chương trình đào tạo chậm đổi mới và thiếu liên kết chặt chẽ với thị trường lao động văn hoá - sáng tạo.

Nguyên nhân chủ yếu nằm ở việc thể chế chưa đủ mạnh, dù Luật Thủ đô đã mở ra hành lang pháp lý cho chính sách đặc thù, nhưng các quy định cụ thể để triển khai ưu đãi cho đào tạo văn hoá - nghệ thuật, như hỗ trợ kinh phí đào tạo, ưu đãi trong tuyển dụng cán bộ sau tốt nghiệp, hay đặt hàng đào tạo theo nhu cầu, cơ chế thu hút nhân tài còn thiếu hoặc chậm ban hành.

Ngoài ra, tư duy quản lý chưa bắt kịp với thực tiễn phát triển công nghiệp văn hoá, việc đào tạo vẫn bị nhìn nhận như một hoạt động “phụ trợ” cho ngành văn hoá, thay vì là một điểm xuất phát chiến lược cho quá trình phát triển dài hạn. Mối liên hệ giữa các cơ sở đào tạo, đơn vị sử dụng lao động, doanh nghiệp văn hoá và cơ quan quản lý nhà nước còn rời rạc, dẫn đến tình trạng “đào tạo một đằng, nhu cầu thị trường một nẻo”.

Để tháo gỡ, Thành phố cần ban hành các chính sách đặc thù cho đào tạo văn hoá - nghệ thuật tại trường đào tạo nghệ thuật, có cơ chế đặt hàng đào tạo nói chung trong đó có đào tạo "tài năng" trong lĩnh vực văn hoá, nghệ thuật nói riêng. Đồng thời có cơ chế tuyển dụng, chế độ ưu đãi nhằm thu hút người có trình độ cao vào giảng dạy tại nhà trường; tạo điều kiện cho sinh viên thực tập tại các không gian sáng tạo, nhà hát, trung tâm văn hoá trên địa bàn thành phố; tạo điều kiện để đẩy mạnh liên kết nhà trường với doanh nghiệp trong lĩnh vực văn hoá, mở rộng cơ hội việc làm cho sinh viên.

Song song đó, việc đầu tư có trọng tâm vào hạ tầng đào tạo, hướng tới mô hình đào tạo hiện đại, tích hợp không gian biểu diễn, không gian công nghệ và sáng tạo liên ngành, nhằm tạo môi trường học tập gần với thực tế nghề nghiệp và nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên thông qua các chương trình trao đổi, đào tạo quốc tế, hoặc hỗ trợ các nghệ sĩ có uy tín tham gia giảng dạy dưới hình thức linh hoạt cũng là giải pháp then chốt.

“Đào tạo cán bộ văn hoá - nghệ thuật không chỉ là nhiệm vụ giáo dục mà phải được nhìn nhận như một trụ cột chiến lược trong phát triển nguồn nhân lực sáng tạo cho Thủ đô - đặc biệt trong bối cảnh Hà Nội đang triển khai mạnh mẽ các chính sách phát triển công nghiệp văn hoá theo tinh thần Luật Thủ đô”, đại biểu Dương Minh Ánh nhìn nhận.

Với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị Thủ đô, các chính sách vượt trội, đặc thù về văn hoá trong Luật Thủ đô năm 2024 đang được thành phố Hà Nội quyết tâm, nỗ lực triển khai thực hiện, với kỳ vọng sẽ giúp Thủ đô khai thác được tiềm năng, thế mạnh nội sinh để bứt phá, trở thành đầu tàu dẫn dắt sự phát triển của cả nước.

Tại hội thảo khoa học "50 năm xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” được Hội đồng Lý luận Trung ương phối hợp với Thành ủy Hà Nội tổ chức, Phó Bí thư Thường trực Thành uỷ Nguyễn Văn Phong cho hay, trong nhiều nhiệm kỳ qua, Đảng bộ thành phố Hà Nội đã kiên trì, bền bỉ đầu tư cho lĩnh vực phát triển văn hóa và con người trên cả phương diện chỉ đạo, điều hành và bố trí các nguồn lực. Cụ thể, thành phố đã dành kinh phí hơn 14.000 tỷ đồng cho phát triển văn hóa, nguồn đầu tư lớn nhất cho lĩnh vực này từ trước tới nay.

Các chính sách được Thành phố triển khai thi hành Luật Thủ đô cho thấy xây dựng, phát triển văn hoá đang được đặt ở vị trí trung tâm, là tài nguyên quý giá để Hà Nội phát triển bền vững, xây dựng Thủ đô văn hiến, văn minh, hiện đại trong tương lai.

“Người dân Thủ đô sẽ là đối tượng được hưởng lợi nhiều nhất từ chủ trương này. Một khi văn hóa không còn chỉ bó hẹp trong không gian bảo tàng hay hội trường, mà hiện diện sống động trong trung tâm thương mại, trong phố đi bộ, trong khu sáng tạo, trong các sản phẩm tiêu dùng hàng ngày thì đời sống tinh thần của người dân sẽ phong phú hơn, đa dạng hơn.

Cơ hội tiếp cận với các dịch vụ sáng tạo chất lượng cao cũng rộng mở hơn - nhất là với giới trẻ. Quan trọng hơn, khi công nghiệp văn hóa phát triển, sẽ tạo thêm nhiều việc làm mới, sinh kế mới, thu hút đầu tư mới và góp phần nâng cao thu nhập cho người dân. Văn hóa lúc đó không chỉ là bản sắc, mà còn là cơ hội - không chỉ là truyền thống, mà còn là tương lai”, PGS.TS Bùi Hoài Sơn kỳ vọng.

Quá trình phát triển công nghiệp văn hóa là cả chặng đường dài, và để thành công, cần có sự quyết tâm lớn của cả hệ thống chính trị và sự vào cuộc, đồng lòng của người dân. Hơn nửa năm triển khai thi hành Luật Thủ đô 2024, những chính sách ưu đãi đầu tư, xã hội hóa, mô hình quản lý di sản mới… đã được định hình, đang mang đến những điều kiện thuận lợi để người dân, doanh nghiệp đồng hành cùng chính quyền Thủ đô xây dựng, phát triển công nghiệp văn hóa, hình thành các Trung tâm công nghiệp văn hoá sáng tạo, Khu phát triển thương mại văn hoá sôi động, giữ gìn và phát triển làng nghề truyền thống… đem lại công ăn việc làm, góp phần phát triển kinh tế Thủ đô.

Với nỗ lực, quyết tâm, thành phố Hà Nội đang khai thác lợi thế từ tiềm năng văn hoá, nhưng vẫn bảo tồn được hồn cốt ngàn năm của di sản trong nhịp sống đô thị hối hả, giữ gìn và phát triển cốt cách của người Tràng An thanh lịch, văn minh để xây dựng Thủ đô Văn hiến - Văn minh - Hiện đại.

Nội dung: Phương Thảo | Đồ họa: Quốc Nam