Các chính sách đặc thù về văn hóa đang được thành phố Hà Nội nỗ lực triển khai thực hiện, tạo ra những chuyển biến rõ nét tại các không gian di sản, các làng nghề... Nhiều người tin tưởng, khi công nghiệp văn hóa phát triển, sẽ tạo thêm nhiều việc làm mới, sinh kế mới, thu hút đầu tư mới và góp phần nâng cao thu nhập cho người dân. Văn hóa lúc đó không chỉ là bản sắc, mà còn là cơ hội, là tương lai.

Là địa phương được chọn làm đơn vị thí điểm xây dựng Trung tâm công nghiệp văn hoá của Thủ đô, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân (UBND) phường Cửa Nam Trịnh Ngọc Trâm cho hay, để phát triển các khu vực phát triển thương mại văn hoá - BID thành một điểm đến văn hoá sáng tạo hấp dẫn, UBND phường đề xuất một tổ hợp các giải pháp tập trung vào nghệ thuật công cộng, thiết kế không gian, hoạt động văn hoá và trải nghiệm du lịch.

Các giải pháp này được thiết kế đặc thù cho từng không gian, đảm bảo vừa phát huy bản sắc riêng vừa tạo sức hút mới mẻ đối với du khách. Cụ thể: Phát triển nghệ thuật đường phố và không gian sáng tạo; Cải thiện thiết kế cảnh quan và không gian công cộng; Tổ chức các sự kiện văn hoá, lễ hội và hoạt động cộng đồng; Phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng và dịch vụ hỗ trợ; Định vị thương hiệu và truyền thông.

Phó Chủ tịch UBND phường Cửa Nam Trịnh Ngọc Trâm

Phường Cửa Nam thành lập các Khu phát triển thương mại và văn hóa để huy động nguồn lực xã hội cho đầu tư phát triển các hoạt động thương mại, văn hóa, du lịch… tại khu vực có lợi thế về vị trí thương mại, không gian văn hóa, để thu hút, phát triển du lịch, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, thúc đẩy các hoạt động thương mại, phát triển các hoạt động đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh.

Tạo ra những điểm nhấn đặc trưng về phát triển kinh tế đêm, khác biệt của phường Cửa Nam, góp phần cải thiện mỹ quan đô thị, tạo và tăng nguồn thu ổn định, nâng cao chất lượng đời sống của người dân. Khai thác hiệu quả chức năng sử dụng đất ngoài giờ hành chính.

Kết hợp hài hòa bảo tồn di sản đô thị với yếu tố văn hoá đương đại, tạo bản sắc độc đáo cho du lịch Cửa Nam; đảm bảo an ninh, vệ sinh môi trường, hạ tầng tốt nhằm nâng cao chất lượng sống cho cư dân và trải nghiệm cho du khách; đa dạng hoá hoạt động trải nghiệm (ẩm thực, lễ hội, workshop, mua sắm…) để kéo dài thời gian lưu trú và chi tiêu của khách du lịch.

Bà Trịnh Ngọc Trâm tin tưởng, việc thành lập các Trung tâm công nghiệp văn hóa sẽ huy động nguồn lực xã hội cho đầu tư phát triển các hoạt động thương mại, văn hóa, du lịch… Từ đó, tạo ra những điểm sáng, điểm nhấn về phát triển kinh tế, đặc biệt là kinh tế dịch vụ mang bản sắc riêng và khác biệt của phường Cửa Nam, góp phần cải thiện mỹ quan đô thị, tạo và tăng nguồn thu ổn định, nâng cao chất lượng đời sống của người dân.

Để phát triển các khu Trung tâm công nghiệp văn hóa thành một điểm đến văn hoá - sáng tạo hấp dẫn, bà Trịnh Ngọc Trâm cho hay, UBND phường Cửa Nam đề xuất các giải pháp tập trung vào bảo tồn phát huy giá trị truyền thống, phát triển các ý tưởng đổi mới, sáng tạo các hoạt động văn hóa, thiết kế không gian và trải nghiệm công nghệ và nghệ thuật. Các giải pháp này được thiết kế đặc thù cho các điểm công trình, đảm bảo vừa phát huy giá trị truyền thống vừa tạo sức hút mới mẻ đối với doanh nghiệp và du khách.

Trung tâm đổi mới sáng tạo Cửa Nam sẽ triển khai một hệ thống chương trình hoạt động đa dạng nhằm phục vụ nhu cầu của start-up công nghệ, nhóm sáng tạo nghệ thuật và cộng đồng. Phường tập trung phát huy các di tích, công trình kiến trúc có giá trị, nâng cao năng lực, phát triển cảm thụ nghệ thuật trong giáo dục học sinh tại các trường học; kết nối, phát triển du lịch, văn hoá.

Phường Hồng Hà với lợi thế là vùng bãi ven sông, thuộc hành lang phát triển kinh tế - văn hóa - du lịch phía Đông của Thành phố, thuận lợi phát triển các loại hình du lịch văn hóa và trải nghiệm cộng đồng.

Phó Bí thư Đảng uỷ, Chủ tịch UBND phường Hồng Hà Lê Xuân Thắng cho hay, dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội đại biểu Đảng bộ phường lần thứ nhất và Dự thảo kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội đều xác định khai thác lợi thế của phường là địa bàn ven sông, có diện tích đất nông nghiệp và bãi giữa, bãi nổi ven song, định hướng phát triển kinh tế nông nghiệp làng nghề truyền thống gắn với du lịch trải nghiệm.

Với các làng nghề truyền thống như làng quất cảnh Tứ Liên, làng đào Nhật Tân… phường sẽ là cầu nối để liên kết giữa nông dân và nhà khoa học, doanh nghiệp, trường đại học... nghiên cứu để có các sản phẩm có thể dùng quanh năm, làm tăng giá trị sản phẩm, thay bằng cây quất cứ phải chờ đến Tết mới bán được một lần.

Tại các khu vực làng nghề này, phường Hồng Hà cũng sẽ cùng người dân dồn điền đổi thửa để quy hoạch lại giao thông, ví dụ 300m, 500m sẽ có một con đường, để các hộ dân đều có lợi thế thương mại như nhau. Đồng thời cho phép người dân có thể xây dựng các điểm dịch vụ cho khách đến tham quan, đỗ xe, giải khát, ăn uống... để duy trì, phát triển kinh tế làng nghề gắn với công nghiệp văn hóa, du lịch.

Để phường Hồng Hà khai thác tối đa lợi thế của diện tích đất nông nghiệp bãi bồi, bãi giữa ven sông để phát triển du lịch, phát triển công nghiệp văn hóa, nông nghiệp làng nghề, Chủ tịch UBND phường Lê Hồng Thắng mong muốn Thành phố chỉ đạo các sở, ngành liên quan khẩn trương triển khai các đồ án, quy hoạch, các dự án đầu tư liên quan đến phường Hồng Hà để phường có cơ sở triển khai thực hiện các đề án theo phân cấp và đề án của UBND phường.

Là nơi gắn với giá trị hiếu học, tôn sư trọng đạo, tôn trọng nhân tài, Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám đã nỗ lực từng bước đa dạng các hoạt động văn hóa, đặc biệt là các hoạt động khuyến học, đưa di tích trở thành trung tâm hoạt động văn hóa, không gian sáng tạo, ngày càng phát huy tốt giá trị của di tích.

Hàng năm, Văn Miếu - Quốc Tử Giám đón hàng nghìn các đoàn học sinh, sinh viên của các trường trên địa bàn Hà Nội và nhiều địa phương khác đến tham quan, làm lễ dâng hương. Bên cạnh các hoạt động văn hoá nghệ thuật mang tính thường niên như "Hội Chữ Xuân" vào dịp Tết Nguyên đán, các hoạt động khoa học như hội thảo, tọa đàm về lịch sử khoa bảng, các danh nhân, về Văn Miếu - Quốc Tử Giám… cũng được tổ chức thường xuyên. Trung tâm cũng từng bước đẩy mạnh chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ thông tin nhằm nâng cao hơn nữa hiệu quả hoạt động.

Cùng với các hoạt động thường niên, các hoạt động vào dịp cuối tuần, dịp lễ ngày càng phong phú. Trong 2 ngày thứ 7 (2/8) và chủ nhật (3/8), du khách ghé hồ Văn đã được tham gia nhiều hoạt động “Đan Di sản - Dệt Sáng tạo”. Đó là chương trình trình diễn nhạc cụ dân tộc, workshop thủ công; tham quan gian hàng “Nhịp phố” hay tham gia các hoạt động vừa thân quen vừa giàu tính sáng tạo: vẽ nón lá, tô màu, chơi cờ, giao lưu và khám phá…

Phát triển công nghiệp văn hoá là cả chặng đường dài, và bắt đầu từ những bước đi nhỏ, các đơn vị như Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám đang chuyển mình, phát huy giá trị của di sản.

Giám đốc Trung tâm Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám Lê Xuân Kiêu từng đề xuất sẽ xây dựng Trung tâm công nghiệp văn hóa tại khu vực hồ Văn. Trung tâm sẽ tích cực phối hợp với các tổ chức, cá nhân sáng tạo, các đơn vị trực thuộc sở để tổ chức các sản phẩm công nghiệp văn hóa; hình thành các trải nghiệm văn hóa, ẩm thực và nghệ thuật ban đêm tại di sản.

Đưa các cơ chế, chính sách đặc thù về văn hoá của Luật Thủ đô vào cuộc sống không chỉ là trách nhiệm của chính quyền Thành phố, mà còn thu hút sự quan tâm lớn của Nhân dân. Bà Tạ Thu Hương, nghệ nhân nón lá làng Chuông, xã Thanh Oai cho hay, bà rất vui mừng khi thấy Thành phố tích cực triển khai các chính sách đặc thù, ưu đãi về văn hoá trong Luật Thủ đô.

Là người yêu nghề, dám nghĩ, dám làm, nghệ nhân Tạ Thu Hương đã mang nét đẹp của nón lá làng Chuông giới thiệu khắp trong nước và nước ngoài, không quản tốn kém, khó khăn. Ngoài việc sản xuất, kinh doanh các mặt hàng nón lá, nghệ nhân Tạ Thu Hương còn liên kết với các công ty du lịch đưa khách về thăm làng, hướng dẫn cho du khách trải nghiệm quy trình làm nón tại làng nghề, góp phần không nhỏ trong việc giữ gìn và phát triển nghề làm nón, tạo công ăn việc làm cho bà con, phát triển kinh tế địa phương…

PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên là đại biểu Quốc hội chuyên trách tại Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội cho rằng, Trung tâm công nghiệp văn hóa sẽ là nơi kết tinh sức sáng tạo, là điểm tựa để kết nối các lĩnh vực như điện ảnh, âm nhạc, mỹ thuật, thiết kế, truyền thông, trò chơi điện tử… thành một hệ sinh thái văn hóa năng động, hiện đại, hội nhập.

Trong khi đó, Khu phát triển thương mại và văn hóa sẽ là không gian để các giá trị văn hóa được "sống", được "tiêu dùng", được "trao đổi" trong dòng chảy của thị trường nhưng vẫn giữ được cốt cách, hồn cốt Thăng Long - Hà Nội.

Cũng theo PGS.TS Bùi Hoài Sơn, trong giai đoạn đầu thực thi Luật Thủ đô mới, Hà Nội nên chọn một điểm nhấn rõ ràng để tạo sự lan tỏa và niềm tin và điểm nhấn ấy là xây dựng hệ sinh thái công nghiệp văn hóa gắn với bản sắc Thăng Long - Hà Nội.

Đây không chỉ là hướng đi phù hợp với tinh thần của Luật Thủ đô, mà còn thể hiện trọn vẹn tầm vóc, chiều sâu và khát vọng đổi mới của Thành phố. Hà Nội không thiếu chất liệu từ di sản vật thể đến phi vật thể, từ nguồn nhân lực sáng tạo đến các không gian có khả năng “hóa thân” thành trung tâm văn hóa đương đại.

Vấn đề là biến tiềm năng thành thực tiễn mà để làm được điều đó, cần chọn các ngành công nghiệp văn hóa mũi nhọn (như điện ảnh, thiết kế, nghệ thuật biểu diễn, truyền thông số...) và không gian phát triển đột phá, ví dụ như khu vực Hồ Gươm, khu vực nhà máy cũ, hay các tuyến phố đi bộ, các trung tâm triển lãm - sáng tạo.

“Hà Nội cần tạo ra những câu chuyện thành công đầu tiên, từ những mô hình nhỏ nhưng có sức lay động, truyền cảm hứng. Đó có thể là một khu nghệ thuật tái sinh từ nhà máy cũ, một chuỗi lễ hội hiện đại hóa gắn với di sản, một sản phẩm phim ảnh hay âm nhạc đưa tên tuổi Hà Nội ra thế giới. Những câu chuyện đó, nếu được lan tỏa tốt, sẽ trở thành động lực xã hội hóa mạnh mẽ, thu hút giới trẻ, doanh nghiệp và cộng đồng cùng tham gia vào hành trình phát triển văn hóa”, PGS.TS Bùi Hoài Sơn phân tích.

Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế - xã hội Hà Nội Lê Ngọc Anh nhìn nhận, phát triển trung tâm công nghiệp văn hóa là bước đi quan trọng trong việc xây dựng Thủ đô trở thành trung tâm văn hóa sáng tạo của cả nước và khu vực.

Khu vực phát triển thương mại và văn hóa là một chiến lược quan trọng để kết nối phát triển kinh tế và văn hóa, tạo ra không gian sáng tạo, tăng cường giao lưu văn hóa, đồng thời thúc đẩy nền kinh tế đô thị bền vững. Đây sẽ là một chiến lược quan trọng để kết nối phát triển kinh tế và văn hóa, hướng tới sự tăng trưởng kinh tế 2 con số mà Thủ đô đã đặt mục tiêu.

Nghệ sĩ ưu tú, Ủy viên là đại biểu Quốc hội hoạt động kiêm nhiệm của Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội Dương Minh Ánh.

Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế - xã hội Hà Nội cũng khuyến nghị, trung tâm công nghiệp văn hóa cần đa dạng hóa mô hình tổ chức, khuyến khích các mô hình ngoài công lập để phát huy tối đa khả năng sáng tạo và quản trị hiệu quả.

Đối với khu phát triển thương mại và văn hóa đòi hỏi sự tham gia của nhiều bên liên quan, đại diện cả Nhà nước, doanh nghiệp, cộng đồng dân cư. Do đó, cần nghiên cứu, làm rõ mô hình phù hợp với từng khu vực: khu phố, tuyến phố, làng nghề, điểm dân cư nông thôn hiện hữu vì các khu vực này có đặc điểm riêng, rất khác biệt…

Nghệ sĩ ưu tú, Ủy viên là đại biểu Quốc hội hoạt động kiêm nhiệm của Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội Dương Minh Ánh cho rằng, trong bối cảnh Hà Nội đang tiến hành sắp xếp lại chính quyền địa phương theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, đặc biệt là việc tổ chức lại hai cấp chính quyền tại quận, phường, việc triển khai các chính sách văn hoá sẽ đứng trước cả cơ hội lẫn thách thức.

Về mặt tích cực, việc tinh giản bộ máy có thể giúp giảm bớt tầng nấc trung gian trong việc tổ chức thực hiện các chương trình văn hoá. Cấp xã, phường được phân cấp, phân quyền mạnh hơn qua đó nâng cao tính chủ động, linh hoạt cho các đơn vị chuyên môn.

Tuy nhiên, qua giám sát cho thấy đa số địa phương sau sắp xếp gặp không ít khó khăn trong việc phân công cán bộ làm công tác văn hoá, đặc biệt là thiếu hụt đội ngũ có chuyên môn về văn hoá. Trong khi đó, hạ tầng số và việc chuyển đổi số là công cụ hữu hiệu để giúp cho công tác quản lý của địa phương thì còn hạn chế.

Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực tổ chức, quản lý các hoạt động văn hoá và triển khai các chính sách về văn hoá của các địa phương trên địa bàn thành phố Hà Nội. Do vậy, trong quá trình sắp xếp tổ chức bộ máy, việc đảm bảo năng lực thực thi chính sách văn hoá, đặc biệt ở cấp phường, xã là điều rất đáng quan tâm.

Ngoài ra, việc sáp nhập địa giới hành chính ảnh hưởng đến hệ thống thiết chế văn hoá cơ sở, vốn được xem là “hạt nhân” của đời sống văn hoá cộng đồng. Nhiều thiết chế bị chồng lấn, phân tán hoặc không còn phù hợp với quy mô dân số mới, dẫn đến tình trạng sử dụng lãng phí, hiệu quả thấp…

Nội dung: Phương Thảo | Đồ họa: Quốc Nam