Câu chuyện về Seongsudong, Hàn Quốc và gợi mở cho công nghiệp văn hóa Thủ đô

Nhà xưởng cũ kể câu chuyện mới

Một mô hình thành công từ Hàn Quốc có thể mang đến nhiều gợi mở thiết thực cho Hà Nội, đó là Seongsudong (quận Seongdong, Seoul) - khu vực từng được biết đến là nơi tập trung các xưởng da giày và cơ khí, nhưng nay đã lột xác thành một trung tâm sáng tạo trẻ trung, hấp dẫn, mang đậm dấu ấn văn hóa bản địa và tinh thần thời đại, được mệnh danh là “Brooklyn của Seoul”.

Café Onion - quán cà phê nổi tiếng tại Seongsudong (Hàn Quốc) đã biến một nhà máy bánh mì cũ thành không gian thưởng thức cà phê đầy sáng tạo.

Từ thập niên 1960 đến cuối những năm 1990, Seongsudong, thuộc quận Seongdong của Seoul là trung tâm sản xuất cơ khí, giày da và vật liệu xây dựng. Khi các ngành công nghiệp truyền thống dần di dời ra ngoại ô, nhiều nhà xưởng bị bỏ hoang, tạo nên cảnh tượng u ám của một khu công nghiệp tàn lụi. Tuy nhiên, thay vì phá hủy để xây mới các tòa chung cư cao tầng như nhiều nơi khác tại Seoul, chính quyền thành phố đã nhìn thấy tiềm năng văn hóa và lịch sử của khu vực này.

Chương trình tái sinh đô thị Seongsudong bắt đầu từ năm 2014 với tham vọng biến khu công nghiệp cũ thành điểm đến văn hóa sáng tạo. Điểm đặc biệt của chương trình là việc tôn trọng tối đa cấu trúc kiến trúc nguyên bản. Các xưởng sản xuất với trần cao, cửa sổ lớn, tường gạch và khung thép được giữ nguyên, chỉ sửa chữa về mặt kỹ thuật để đảm bảo an toàn. Sau đó, không gian được mở cửa cho các nghệ sĩ, nhà thiết kế, doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực sáng tạo thuê với giá ưu đãi.

Một trong những biểu tượng của sự chuyển đổi này là Daelim Changgo (nhà kho Daelim), vốn là kho chứa vật liệu công nghiệp, nay đã trở thành phức hợp văn hóa với phòng triển lãm, không gian biểu diễn và quán cà phê nghệ thuật. Cấu trúc thép và bê tông thô ráp của tòa nhà được giữ nguyên, tạo nên không gian đầy cá tính cho các triển lãm nghệ thuật đương đại.

Tương tự, Café Onion - quán cà phê nổi tiếng tại khu vực này - đã biến một nhà máy bánh mì cũ thành không gian thưởng thức cà phê đầy sáng tạo, nơi khách hàng có thể ngồi trên những chiếc ghế công nghiệp, giữa những bức tường gạch chưa tô trát và máy móc sản xuất được bảo tồn như tác phẩm điêu khắc.

TS. Nguyễn Thị Thu Vân, giảng viên tại Đại học Quốc gia Hà Nội.

TS. Nguyễn Thị Thu Vân, giảng viên tại Đại học Quốc gia Hà Nội, chuyên gia nghiên cứu về Hàn Quốc học, đã dành thời gian nghiên cứu mô hình này trong chuyến công tác tại Seoul. Trao đổi với phóng viên Lao động Thủ đô, TS. Nguyễn Thị Thu Vân chia sẻ: "Điều đáng kinh ngạc ở Seongsudong là cách họ biến những dấu vết của quá khứ công nghiệp thành tài sản văn hóa. Khi bạn bước vào một studio thiết kế thời trang đặt trong xưởng cơ khí cũ, bạn vẫn có thể cảm nhận được lịch sử của không gian đó thông qua các chi tiết kiến trúc được giữ lại. Đây không chỉ là việc bảo tồn kiến trúc, mà còn là cách kể câu chuyện về lịch sử phát triển của thành phố".

Sự chuyển đổi này không chỉ mang lại giá trị văn hóa, mà còn tạo ra hiệu quả kinh tế rõ rệt. Theo số liệu từ Viện Nghiên cứu Phát triển Seoul, từ năm 2015 đến năm 2020, giá trị bất động sản tại Seongsudong đã tăng 42%, lượng khách du lịch tăng gấp ba lần, và trên 200 doanh nghiệp sáng tạo mới đã được thành lập. Những con số này minh chứng cho sức mạnh của việc kết hợp di sản công nghiệp với các ngành công nghiệp văn hóa sáng tạo.

Đánh thức không gian ngủ quên tại Thủ đô

Tại Hà Nội, nhiều không gian công nghiệp cũ cũng đang chờ đợi một cơ hội tái sinh tương tự. TS. Nguyễn Thị Thu Vân chỉ ra một số địa điểm tiềm năng: "Nền đất Nhà máy Rượu Hà Nội cũ ở Lò Đúc, Nhà máy Thiết bị Bưu điện trên đường Trần Phú, hay các dãy nhà tập thể cũ tại khu phố Nguyễn Công Trứ đều có thể trở thành những không gian sáng tạo tuyệt vời. Đặc biệt, khu vực bãi giữa sông Hồng với vị trí đắc địa có thể được phát triển thành trung tâm công nghiệp văn hóa quy mô lớn, kết hợp giữa yếu tố thiên nhiên và sáng tạo".

Các không gian sáng tạo ở Seongsudong hầu như vẫn còn nguyên vẹn về mặt kết cấu.

Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi ở Hà Nội sẽ phải đối mặt với những thách thức riêng. Khác với Seongsudong, nơi phần lớn nhà xưởng cũ vẫn còn nguyên vẹn về mặt kết cấu, nhiều không gian tiềm năng ở Hà Nội chỉ còn là nền đất trống hoặc đã bị xuống cấp nghiêm trọng. Vấn đề sở hữu đất đai phức tạp, cơ chế đầu tư chưa linh hoạt và thiếu khung pháp lý rõ ràng cho việc tái sử dụng các công trình công nghiệp cũ cũng là những rào cản cần vượt qua.

Chia sẻ về vấn đề này, TS. Nguyễn Thị Thu Vân nhấn mạnh: "Cần một cách tiếp cận linh hoạt, không chỉ từ phía chính quyền mà còn từ cộng đồng sáng tạo. Chính người dân và doanh nghiệp tại chỗ sẽ là người gìn giữ 'hồn phố', nếu họ thấy được cơ hội sinh kế và bản sắc được tôn trọng." Bà đề xuất một mô hình quản lý đa tầng, trong đó chính quyền đóng vai trò định hướng và tạo điều kiện, các doanh nghiệp văn hóa đảm nhận vai trò đầu tư và phát triển, còn cộng đồng địa phương và nghệ sĩ sẽ là những người "thổi hồn" cho không gian.

Trên thế giới, các mô hình như 798 Art District (Bắc Kinh) hay Warehouse District (Yokohama) đều từng là những khu công nghiệp cũ được tái sinh bằng nghệ thuật, thiết kế và văn hóa bản địa. Seongsudong là phiên bản Seoul hóa của giấc mơ đó – và Hà Nội hoàn toàn có thể tự viết nên một hành trình tương tự.

Hiện nay, với việc Hà Nội đang xây dựng dự thảo Nghị quyết về trung tâm công nghiệp văn hóa và khu phát triển thương mại và văn hóa, kinh nghiệm từ Seongsudong có thể cung cấp những gợi ý quý giá. Dự thảo hiện tại đã đề cập đến việc "kết hợp giữa yếu tố văn hóa truyền thống và công nghệ hiện đại", nhưng có thể bổ sung thêm các điều khoản cụ thể về việc ưu tiên tái sử dụng các không gian công nghiệp cũ, bảo tồn các yếu tố kiến trúc có giá trị, và thiết lập cơ chế đầu tư linh hoạt cho các dự án chuyển đổi không gian.

Câu chuyện Seongsudong cho thấy, việc chuyển đổi các không gian công nghiệp cũ thành trung tâm sáng tạo không chỉ là bài toán về kiến trúc hay đầu tư, mà còn là cách một thành phố kể lại câu chuyện của mình và định hình tương lai. Với bề dày lịch sử và văn hóa, Hà Nội hoàn toàn có thể viết nên câu chuyện tái sinh đô thị của riêng mình, nơi những không gian xưa cũ được đánh thức để mở ra những chương mới của "Thành phố sáng tạo".

Trong bối cảnh Việt Nam đang nỗ lực phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, kinh nghiệm của Seongsudong gợi mở một hướng đi bền vững: Không nhất thiết phải xây mới hoàn toàn, mà có thể tìm thấy giá trị trong việc tái sinh những gì đã có. Như TS. Nguyễn Thị Thu Vân kết luận: "Công nghiệp văn hóa không chỉ là lĩnh vực riêng của giới nghệ sĩ, mà còn là ngành kinh tế tri thức, tạo việc làm chất lượng cao, thu hút đầu tư, tăng giá trị địa ốc và củng cố hình ảnh thành phố sáng tạo trong mắt thế giới. Với sự vào cuộc của các nhà quy hoạch, nhà nghiên cứu, nghệ sĩ và chính người dân, Hà Nội có thể từng bước biến những không gian xưa cũ thành những hệ sinh thái sáng tạo mới của tương lai".

Phương Bùi